علماي ديگر در رد استدلال قائلين به وجوب عيني جمعه در غيبت به اخبار مطلق (همانند اخبار مذكور) چنين گفته اند:

اولاً - برخي از اين اخبار همچون روايت 7 و 8 دلالت بر وجوب نماز جمعه ندارد، و بيان حديث صرفاً در مقام تشويق به سعي است.

ثانياً - رواياتي كه دلالت بر وجوب دارد، سياق روايت بيان وظيفه مسلمين است نسبت به نمازهاي جمعه ي اقامه شده با شرائط آن كه بر مسلمين حضور و سعي به اين نمازهاي جمعه، واجب است مگر به 9 يا 5 گروهي كه استثنا شده اند.

و مراد از وجوب جمعه در بسياري از اين روايات مطلق، وجوب حضور در نماز جمعه پس از اقامه ي آن است. و اين همان چيزي است كه رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در حديث 6 به ترك آن وعده ي عذاب داده و بر ترك آن نهي مؤكد فرموده است. همچنين با تأمل در قول امام عليه السلام «صلاة الجمعة فريضة و الاجتماع اليها مع الامام فريضة» در حديث 6 همين معني قابل درك است، همينطور وجود لفظ شهادت و حضور در برخي از همان روايات - همچون حديث 2 - تأييدي بر همين معني است.

ثالثاً - چه بسا مراد از اين روايات اشاره به كساني باشد كه با فراهم بودن شرايط اقامه، از آن خودداري كرده اند. زيرا با وجود حضور امام، آنها از امام اعراض



[ صفحه 81]



كرده و امكان اقامه ي جمعه از امام را سلب كرده اند.

رابعاً - زراره اي كه خود راوي عمده ي اين روايات مطلق است، امام صادق عليه السلام او را به نماز جمعه تشويق فرموده. چه بسا ترغيب امام گوياي اين مطلب باشد كه زراره بطور مستمر نماز جمعه را ترك مي كرده است. [1] .