مسأله ي - 17 - منظور از كسي كه سر دو فرسخ است كيست؟ آيا مراد آن است كه كسي كه خارج از محدوده ي دو فرسخي نماز جمعه است، نماز جمعه از او برداشته شده است، يا اگر روي خط دو فرسخي هم باشد نماز جمعه بر او واجب نيست؟ و آيا منظور از اين رفع نماز جمعه، اين است كه مطلقا نماز جمعه از چنين انساني برداشته شده است يا مراد، عدم وجوب حضور در آن نماز جمعه است؟

در چند روايت معتبره وارد شده است كه نماز جمعه بر هر كسي كه بر سر دو فرسخي واقع شده است واجب است، [1] و در صحيحه ي زراره هم آنطور كه گذشت آمده است: نماز جمعه از كسي كه سر دو فرسخي است برداشته شده است. و ظاهر اين دو دسته روايت، تعارض است، لكن انصاف اين است كه عرف، معارضه اي ميان آنها نمي بيند، بلكه دسته ي اول را بر محدوده ي قبل از دو فرسخي تا خط دو فرسخي حمل مي كند، و دسته ي دوم را بر خارج از آن محدوده ي تا خط دو فرسخي حمل مي كند، منتهي ممكن است نسبت به كساني كه روي خط دو فرسخي واقع شده اند، شك كند، و حل



[ صفحه 166]



مسأله ي آنها هم به اين است كه اگر بيشتر منازلشان در محدوده ي دو فرسخي است، بايد به نماز جمعه شركت كنند و اگر بيشتر آنها خارج از محدوده است حضورشان در نماز جمعه، لازم نيست. و اگر خانه هايشان در وسط خط قرار گرفته باشد و نسبت به داخل و خارج محدوده هم بطور مساوي واقع شده باشد، بعيد نيست كه در اين صورت ملاك، مكان وجود مكلف باشد واگر اين، مظنون نباشد و يا خود مكلف هم روي خط، واقع شده باشد، اگر حالت سابقه داشته باشد، استصحاب وجوب جمعه يا ظهر، جاري مي شود، و اگر حالت سابقه نداشته باشد و يا در حكم نداشتن باشد بايد احتياط كند، بلكه در تمام اين موارد احتياط، خالي از قوت نيست.

اين سخنان بنابر آن است كه ملاك، بودن در محدوده ي دو فرسخي و خارج آن و يا در سر حد آن، بودن منازل مكلف باشد، نه مكان فعلي شخص مكلف آنطور كه در جواهر آمده است، زيرا منسبق از تعبيرات نصوص، همان مكان زندگي مكلف است كه منزلش باشد، وانگهي مناسب با جعل حكم هم، همان منازل و جاهاي زندگي مكلف است نه جائي كه به هنگام زوال خورشيد در آن جا ايستاده يا نشسته است، كما لا يخفي.