مسأله 1 - آيا شرط جماعت شرط ابتدائي است يا شرطي است كه بايد تا پايان نماز جمعه وجود داشته باشد تا نماز جمعه ي صحيحي واقع شود؟

به نظر ما مقتضاي ظاهر و اطلاق ادله ي اشتراط، اين است كه شرط جماعت مثل ساير شروط، شرط انتهائي است و در هر زمان، جماعت بهم بخورد، نماز جمعه باطل مي شود، و لذا گذشت كه گفته بودند: اگر عارضه اي بر امام عارض شود بايد كس ديگري جاي او رابگيرد و اگر محدث بشود، بايد استنابه كند، بنابراين، اگر جماعت بهم بخورد چه از ناحيه ي امام و چه از ناحيه ي مأمومين، چه با اختيار و چه بدون اختيار، ظاهر اين است كه نماز جمعه باطل مي شود و وظيفه ي منفردين، خواندن نماز ظهر مي گردد، گرچه در كتاب قواعد علامه حلي آمده است كه جماعت، شرط ابتدائي است نه شرط انتهائي [1] لكن همانطور كه قبلا بحث كرديم، دليل قابل اعتمادي براي آن ندارد و پاسخ داديم كه رواية من أدرك و مانند آن در اينجا جاري نمي شود، پس اطلاق «فليصلوا في جماعة، محكم است، كما لا يخفي جدا.

مسأله ي 2 - آيا لازم است امام جمعه، قصد و نيت جماعت بكند و هكذا مأمومين، يامجرد تحقق جماعت در خارج براي صحت نماز جمعه كافي است؟

صاحب جواهر در وجوب نيت مأمومين ترديدي نكرده است [2] ، لكن در وجوب نيت امام بعد از نقل ترديد بعضي از فقهاء و جزم بعض ديگر، عدم آنرا اختيار كرده است گرچه در پايان گفته است: ترك احتياط سزاوار نيست، و لكن به نظر ما بر امام و مأمومين لازم است نيت كنند، زيرا جماعتي كه مورد بحث ماست و يكي از شرائط



[ صفحه 142]



نماز جمعه است، عبارت از مجرد اجتماع عده اي نيست، بلكه با نيت اقتدا، تحقق پيدا مي كند، پس از افعال قصدي است، و چنانچه شكل نماز جماعت را تحقق ببخشند، و لكن قصد آنرا نداشته باشند جماعت، تحقق پيدا نمي كند، و قهرا شرط نماز جمعه حاصل نمي شود، بنابراين، اگر امام جمعه قصد فرادا كند و يا قصدي نكند، معلوم است كه تا وقت اقتداء مأمومين جماعتي تحقق پيدا نمي كند، و قهرا نية و تكبير امام جمعه بدون جماعت تحقق پيدا مي كند، و بديهي است كه بعضي از نماز جمعه بدون جماعت متحقق مي شود در حاليكه مقتضاي اطلاق روايات، اشتراط اين است كه تمام نماز جمعه با جماعت باشد، يعني بايد انعقاد نماز جمعه با جماعت باشد و اين تنها در صورتي است كه امام و مأمومين نيت جماعت داشته باشند.