مسأله ي 4 - آيا نماز جمعه با كور و مريض و لنگ و پيرمرد و بنده، منعقد مي شود، يا حكم در اينجا هم مثل مسأله ي قبل است؟

پاسخ اين مسأله، مبني بر روشن شدن يك مسأله ي ديگر است كه بايد بعدا مورد بررسي قرار گيرد و آن اينكه در رواياتي كه برخي از آنها گذشت اين جماعت از كساني كه نماز جمعه بر آنان واجب شده است، استثناء شده اند سؤال اين است كه آيا استثناء آنان به معناي عدم مشروعية نماز ايشان است يا به معناي رخصت در ترك حضور براي نماز جمعه؟

اگر استثناء ياد شده، به معناي اول باشد، بديهي است كه نماز جمعه با آنان منعقد نمي شود و حكم آنان حكم ديوانگان و كودكان خواهد بود، و اگر آن استثناء به معناي دوم باشد، يعني منظور از آن، ترخيص در ترك اجتماع براي برگزاري نماز جمعه باشد معنايش آن است كه آنان مي توانند اجتماع براي جمعه را ترك كنند، و لكن اگر تحمل مشقت كردند و در مصلاي نماز جمعه، جمع شدند، مي توان گفت: اطلاق عده اي از روايات آنها را هم شامل مي شود و بر آنان هم نماز جمعه واجب مي گردد و قهرا فرقي با ديگران نخواهند داشت، و اگر هم نماز جمعه بر آنان واجب نشود، سخني نيست كه نماز آنان صحيح است و اگر نماز آنان صحيح باشد وجهي ندارد كه عدد به آنان، تكميل نشود مگر اينكه دليل خاصي بر عدم انعقاد باشد آنطور كه در زنان و كودكان مي گوئيم،



[ صفحه 140]



بنابراين، نماز جمعه با ايشان نيز منعقد مي شود، و نيازي به ادعاي اجماع بر آن، وجود ندارد آنطور كه در كلام عده اي از فقهاء ديده مي شود.