مسأله ي 4 - آيا امام جمعه در حال ايراد خطبه لازم است ايستاده باشد يا در حال نشستن نيز جايز است به ايراد خطبه بپردازد؟

ظاهرا جاي نزاعي نيست كه خطبه ي جمعه در حال اختيار بايد ايستاده ايراد شود و



[ صفحه 108]



لذا عده ي زيادي ادعاي اجماع بر آن نموده اند، و رواياتي هم بر آن دلالت مي كند گرچه برخي از آنها از حيث سند، دچار مناقشه هست، لكن از بعض أحاديث معتبره هم بر مي آيد كه سيره ي مسلمين بر ايراد خطبه بطور ايستاده بوده است و هم لزوم آن فهميده مي شود، مثل صحيحه ي معاوية بن وهب، زيرا در آن آمده است: «امام صادق (ع) فرمود اول كسيكه نشسته خطبه خواند معاويه بود، و او در اين كار به جهت دردي كه در پايش بود از مردم اجازه گرفت و مكررا يك خطبه را نشسته و يكي را ايستاده مي خواند و بين آن دو مي نشست» [1] راوي گويد: سپس امام فرمود: «خطبه دوتا است در حاليكه خطيب ايستاده است و بين آن دو مي نشيند....» دلالت اين حديث بر اينكه مسلمانان خطبه را ايستاده مي خوانده اند روشن است و اينكه بايد ايستاده خوانده شود از اذن معاويه فهميده مي شود، زيرا اگر جايز بود كه خطبه نشسته نيز ايراد شود، معاويه، استيذان با عذر را بجا نمي آورد، و جاي اين نبود كه از مردم عذرخواهي كند. و اما پايان حديث، به صراحت دلالت دارد بر اينكه خطبه در حال قيام است، كه بايد به صورت دو خطبه قرائت شود و در بين آن دو، مقدار كمي نشسته شود. در روايات ديگري هم اين معني بطور واضح تر آمده است، منتهي اگر فرد فرد آنها را ملاحظه كنيم خالي از مناقشه سندي نيستند، و بعضي مناقشه ي دلالي دارند گرچه سندا ممكن است قابل قبول باشند، لكن عمل مشهور بلكه عامه ي علماء و سيره ي مسلمانان كه از آن صحيحه استفاده شد، ما در فتوا دادن بوجوب ايستاده ايراد كردن خطبه، كافي است، كما لا يخفي جدا.

مسأله ي 5 - آيا لازم است خطيب جمعه در حال ايراد خطبه، طمأنينه و آرامش خاصي كه در نماز معتبر است داشته باشد؟

جماعتي از علماء به نقل صاحب جواهر قائل به وجوب طمأنينه در خطيب شده اند، [2] و لكن هيچ دليلي براي آن وجود ندارد، زيرا در روايات چيزي در اين باره وجود ندارد و نه سيره ي رسول اكرم (ص) بر آن ثابت شده، بلكه مقتضاي ظاهر خطبه



[ صفحه 109]



خواندن آنهم در حال ايستادن اين است كه طمأنينه در حال ايراد خطبه لازم نيست. و خلاصه اينكه دليلي بر لزوم يا رجحان آن وجود ندارد، و مقتضاي بدليت آن از نماز هم آن نيست كه در تمام جهات مانند نماز باشد و الا بايد خطيب رو به قبله باشد و ساير شرائط نمازگزار را داشته باشد، ولي بر فرض اينكه مثل «فهي صلاة» بر اين معني دلالت كند آنطور كه قبلا بيان كرديم دليل معتبري بر تنزيل اينطوري نداريم وآنچه كه غير قابل انكار است و از روايات هم بدست مي آيد اين است كه خداوند متعال در روز جمعه چهار ركعت نماز واجب نكرده است زيرا به اندازه ي دو ركعت نماز مردم را در خطبه نگهدار مي كند، و همين را در تحصيل ملاك آن دو ركعت در روزهاي ديگر كافي دانسته است. بنابراين هيچ وجهي براي قبول وجوب طمأنينه در خطيب در حال ايراد خطبه، وجود ندارد.