مسأله 1 - آيا در خطبه ي نماز جمعه، نيت لازم و واجب است آنطور كه شهيد اول در لمعه گفته [1] است يا نيت ضرورتي ندارد آنطور كه غالب علماء آنرا ترك كرده اند؟

در كتاب مصباح الفقيه [2] براي اين معني به حديث عبدالله بن سنان كه «نضر» از او نقل كرده است و بعضي آنرا صحيحه مي دانند تمسك كرده است. در آن حديث آمده است: «و انما جعلت الجمعة ركعتين من أجل الخطبتين فهي صلاة حتي ينزل الأمام» [3] يعني نماز جمعه دو ركعت قرار داده شده است براي خاطر دو خطبه پس خطبه، نماز است تا وقتي كه امام فرود آيد، وجه استدلال اين است كه اگر خطبه، نماز است پس أمر عبادي است و اگر أمر عبادي است نيت در آن لازم است، علاوه بر اين معناي اينكه خطبه، نماز است اين است كه خطبه نازل منزله ي نماز است و قهرا آنچه كه در نماز لازم است در آن هم لازم است، پس چون قصد امتثال و قصد قربت در نماز لازم است در خطبه هم لازم و واجب است.



[ صفحه 103]



آيا اين عبارت براي اثبات تعبدية در خطبه و لزوم قصد قربت كافي است يا هيچگونه دلالتي بر آن ندارد؟ به گمان ما «فهي صلاة» دلالت بسيار واضحي بر اين دارد كه خطبه جز در اموري كه در ماهيت آن دخل دارد، و روشن است كه غير صلاة است، مانند نماز است، يعني اين عبارت با مفروغ دانستن اينكه معناي خطبه و معناي نماز معلوم است، خطبه را نازل منزله ي نماز مي كند، پس ظاهر اين است كه خطبه در غير آنچه كه از آن معلوم است، مانند نماز است. بديهي است كه عمل كردن به آن در غير اموري كه به دليل خاصي خارج شده است مستلزم هيچ اشكالي نيست، و لزوم تخصيص اكثري كه بعضي پنداشته اند خيالي بيش نيست، بنابراين، ظاهر عبارت اين است كه خطبه مثل نماز أمر عبادي است و لذا جاي دو ركعت از نماز ظهر را مي گيرد، وگرنه چگونه أمري غير عبادي كار أمر عبادي را مي كند؟ لكن آنچه كه بايد به آن توجه كرد اين است كه اين روايت را شيخ از كسي بنام «النضر» نقل مي كند و آن شخص آنرا از عبدالله بن سنان نقل مي كند، پس روايت از دو جهت مناقشه پيدا مي كند: يكي اينكه شيخ از «النضر» نقل كرده است در حاليكه آن دو، معاصر هم نبوده اند، و اگر از اين مناقشه پاسخ داده شود به اينكه شيخ گرچه معاصر «النضر» نيست، لكن كتاب او را داشته و به كتابش طريق صحيح داشته است، جواب اين است كه اگر اين تمام باشد مناقشه ي دوم پاسخ ندارد و آن اينكه «النضر» چند نفر است و تنها يكي از آنها بنام نضر بن سويد توثيق شده است، و آيا اين نضر كه در اينجا بطور مطلق آمده است همان نضر بن سويد است يا ديگري؟ هيچ دليل اطمينان آوري براي اثبات اينكه اين نضر، همان است كه فرزند سويد است وجود ندارد، و با اين خيال كه نضر بن سويد از عبدالله بن سنان نقل حديث كرده است، و نضر در اينجا از عبدالله بن سنان نقل كرده پس همان نضر بن سويد است كه بعضي از معاصرين ما دچار اينگونه استدلال شده اند، نمي توان چيزي را اثبات كرد، پس اين روايت از نظر سند تمام نيست، و سه روايت ديگر به همين مضمون از فقه رضوي و دعائم الأسلام نقل شده است كه هيچگونه مدركيتي ندارند و يك روايت مرسله هم صدوق نقل كرده است كه ارسالش آنرا از دائره ي مدارك معتبره خارج مي كند، پس ظاهرا



[ صفحه 104]



دليل معتبري براي تنزيل دو خطبه به منزله ي نماز بطوري كه شرائط آنرا بگيرد، وجود ندارد، لكن احتياط استحبابي اقتضاء مي كند كه خطيب جمعه بلكه مأمومين هم قصد قربت كنند، زيرا مقام، مقام عبادت است و عبادت مقتضي قصد قربت است. اينها در صورتي است كه مقصود از نيت، قصد قربت باشد و اگر مقصود، نيت خطبه جمعه باشد ظاهرا نزاعي نيست كه چنين قصد و نيتي لازم است و لو اينكه خطبه او عبادي نباشد. دقت كنيد.