مسأله 13 - اگر امام جمعه در بين نماز بميرد، يا محدث شود و يا بيهوش گردد، وظيفه ي مأمومين چيست؟ آيا نماز جمعه ي شان باطل مي شود و بايد قصد ظهر كنند و يا قهرا نمازشان به ظهر مبدل مي شود، يا بايد كسي كه داراي شرائط امام جمعه است به جاي او قرار گيرد و نماز خوانده شده را به عنوان نماز جمعه ادامه دهند؟

خلاصه اينكه آيا جماعت بهم مي خورد و در صورت بهم خوردن، نماز جمعه مبدل به نماز ظهر مي شود و يا بايد قصد ظهر كنند، يا جماعت و نماز جمعه بهم نمي خورد، بلكه كسي كه شرائط امامت جمعه را دارد بوسيله ي امام، در صورت امكان و يا بوسيله ي مردم، و يا خودش امامت جمعه را به عهده مي گيرد و نماز را از همانجا كه قطع شده است ادامه مي دهد؟؟؟

در اين مسأله تقريبا اختلاف نيست كه اگر در اثناء جماعت، عارضه اي براي امام جمعه پيش آيد بايد كسي كه شرائط امامت جمعه را دارد امامت جمعه را بر عهده گيرد و نماز جمعه را بپايان ببرد، بلكه صاحب جواهر ادعاي اجماع منقول و محصل بر آن كرده است [1] ، لكن بعضي، روايتي را كه در فقيه و كافي و تهذيب در مورد جماعت وارد شده است دليل اين مدعا قرار داده اند و علاوه بر آن، آنرا حكمي موافق با قاعده قلمداد كرده اند [2] آن روايت، حديثي است كه حلبي از امام صادق (ع) نقل كرده است. او گفته است: از امام صادق (ع) در مورد مردي كه امامت قومي را بعهده گرفته بود، و بعد از اينكه يك ركعت نماز با آنان خوانده مرده است. سئوال شد؟ امام (ع) فرمود: «آنها مرد ديگري را مقدم مي دارند و به ركعتي كه خوانده شده است اعتناء مي كنند و ميت را پشت سر خود قرار مي دهند و كسي كه او را مس كرده است غسل مي كند» [3] اين روايت درباره ي مرگ امام جماعت است و اما درباره ي حدث امام به حديثي كه سليمان بن خالد از امام صادق نقل كرده تمسك كرده است. او مي گويد: «از امام صادق (ع) درباره ي مردي



[ صفحه 99]



كه امامت قومي را به عهده مي گيرد سپس محدث مي شود، و مردي را كه يك ركعت سبقت گرفته شده است مقدم مي دارد پرسيدم، سؤالم اين بود كه او چه كند؟ امام فرمود: مردي را كه يك ركعت سبقت گرفته شده است مقدم ندارد، بلكه دست غير او را بگيرد و مقدمش بدارد» [4] و براي اغماء امام به حديث معاوية بن عمار تمسك شده است. او گفته است: من درباره ي مردي كه وارد مسجد مي شود در حاليكه مردم در حال نمازند و امام، يك ركعت يا بيشتر را خوانده است، پس عارضه اي بر امام عارض مي شود، پس دست او را مي گيرد كه نزديك ترين مردم به او است و مقدمش مي دارد، سئوال كردم؟ امام فرمود: نماز مردم را بپايان مي برد سپس مي نشيند تا وقتي كه مردم تشهدشان را بپايان بردند با دست چپ و راستش اشاره مي كند به اينكه نمازشان بپايان آمده است، پس سلام مي دهند، آنگاه خودش آنچه را كه از دست داده يا باقي مانده است بجا مي آورد [5] .

اينها رواياتي است كه درباره ي جواز اقتدا به امامي كه بعد از خارج شدن امام اول جماعت از صف جماعت، وارد شده است، لكن اينكه راجع به امام جماعت است، زيرا سؤالاتي كه در زمان امام صادق (ع) مي شده است، ظاهر اين است كه درباره امام جماعت بوده است براي اينكه نوع جماعات در آن زمان، جماعات غير جمعه اي بوده است و جماعات جمعه اي در دست مخالفين بوده است و معلوم است كه سؤال را وي مربوط به آنها نيست و جماعت جمعه اي شيعه يا به جهت تقيه در همان جماعات مخالفين انجام مي گرفته است و يا در جماعات كوچكي در گوشه و كنار انجام مي گرفته است و يا به جهت عدم اجتماع شرائط ترك مي شده است. و لااقل اين روايات، نسبت به امام جمعه اطلاق ندارد، يعني منصرف به امام جماعت هستند، بويژه اينكه مطلق، در كلام سائل واقع شده است نه در كلام امام (ع) بنابراين تعدي از مورد اين روايات نسبت به امام جمعه بسيار بسيار كار دشوار است. و اما اجماعي كه صاحب جواهر نقل كرده



[ صفحه 100]



است، اگر درست باشد، اعتبار ندارد، زيرا ممكن است مستند به همين روايات و مانند اينها باشد و اجماع مستند، بلكه محتمل الأستناد هيچگونه اعتباري ندارد. و اما حديث «من أدرك ركعة من الجمعة فقد أدرك الجمعة» ناگفته پيداست كه قابل انطباق بر ما نحن فيه نيست، زيرا محتمل است كه مراد از آن حديث اين باشد كه اگر كسي از آخر وقت نماز جمعه اي كه بدرستي برگزار شده است يك ركعت آنرا دريابد نماز جمعه اش صحيح است و شاهد اين مدعا برخي از روايات ديگر است كه موضوع را در ركعت دوم فرض كرده است دقت كنيد و احتمال ديگر در اين حديث و مانند آن اين است كه اگر كسي، يك ركعت از نماز جمعه صحيحه را درك كند، مثل اين است كه تمام نماز جمعه را درك كرده است و در ما نحن فيه نماز جمعه ي صحيحه اي در بين نيست، تا گفته شود: اينها يك ركعت آنرا درك كرده اند، بنابراين، هيچ وجهي براي صحت نماز جمعه ي مورد بحث وجود ندارد و لذا لازم است مأمومين، مجددا نماز ظهر را نيت كرده و از ابتدا آغاز كنند، لكن احتياط استحبابي آن است كه نماز جمعه را به همان صورت كه مشهور گفته اند بپايان ببرند، آنگاه نماز ظهر را احتياطا بجا آورند.