ابوحامد امام محمد غزالي داراي آثار عرفاني و اخلاقي مفيدي مي باشند كه شايد بهترين آنها كتاب «كيمياي سعادت» باشد. ايشان بخشي از كتاب مزبور را به عبادات اختصاص داده اند چنانچه در كتاب ارزشمند «احياء العلوم» همين كار را كرده اند.

در بخش عبادات سخن نغز و زيبايي در باب نماز بيان داشته اند كه خلاصه آن اين است:

«بدان كه نماز ستون مسلماني است و بنياد دين است و پيشرو و سيد همه عبادت ها است.

هر كس كه اين پنج فريضه (نماز صبح، ظهر، عصر، مغرب، عشاء) به شرط خويش و به وقت خويش به جاي آورد عهدي بسته آيد وي را با حق تعالي، كه در امان و حمايت وي باشد و چون از گناهان كبيره دست برداشت نماز وي كفارت بقيه ي گناه وي باشد. رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند:

نماز ستون دين است هر كه دست بداشت دين خود ويران كرد و از او پرسيدند چه كار از همه ي كارها افضل است؟ فرمود: نماز به وقت خويش به پاي داشتن و فرمود كه «كليد بهشت نماز است». و فرمود: «خداي تعالي بر بندگان خويش هيچ چيز واجب و لازم نگردانيد پس از توحيد محبوبتر از نماز نزد وي باشد و اگر چيزي محبوبتر از نماز بود فرشتگان را بدان



[ صفحه 278]



مشغول مي نمود. چون فرشتگان هميشه در حال نمازند گروهي در ركوع و گروهي اندر سجود و گروهي در حال قيام و گروهي در حال نشسته» و فرمود: «هر كه يك نماز را از روي عمد ترك نمود كافر گردد».

و فرمود: «اول چيزي كه در قيامت بدان بنگرند نماز است. اگر تمام باشد و به شرط وجود بپذيرند ديگر اعمال به تبعيت از او پذيرفته گردد و اگر ناقص باشد نماز و همه ي اعمال را بر روي وي باز زنند. و فرمود: «بدترين دزدان آن است كه از نماز بدزدد» [1] .

پس جوان نبايد گمان كند كه با وجود همه ي اين تأكيدات مي توان در نماز تقصير و كوتاهي نمود و ترك نماز همانند ساير عبادات مورد عفو و بخشش خداوند قرار مي گيرد. فضل هر عبادتي در حد و مرتبه خويش است و فضيلت نماز در رأس همه ي فضائل است.

پس نمي توان رأس فضائل را در زندگي ترك كرد و در عين حال اظهار فضل نمود.