با توجه به كثرت مذاهب در كشورهاي مختلف خصوصا در چين و ژاپن كه دو كشور منحصر به فردي هستند كه بيشترين مذاهب و مكاتب را دارا مي باشند. هرچند كه غالب آن مذاهب و مكاتب، بشري و غير الهي هستند. با مطالعه در آن مذاهب، نوعي عبادت و پرستش در آنها به چشم مي خورد. و صاحبان آن اديان نحوه و طريقه اي از عبادت را طراحي نموده و اطاعت و عمل آن را بر پيروان لازم و ضروري دانسته اند.

كنفوسيوس در چين و شينتو در ژاپن شايد بيشترين پيروان را در اين دو كشور به خود اختصاص داده اند. هرچند كه اين دو مذهب بيشتر به آداب و اخلاق توجه داشته، خصوصا مذهب كنفوسيوس كه بيشتر به عنوان يك مكتب اخلاقي در چين معروف است. و ليكن برنامه هاي عبادي و نوعي خاص از شيوه ي دعا كردن را به پيروان خويش توصيه مي كنند [1] .

و همه ي اينها نشان دهنده ي نيازهاي روحي و فطري انسانها است يعني وجود يك نوع خاص از عبادت در اديان الهي و غير الهي بدان معنا است كه



[ صفحه 240]



انسانها قادر نيستند كه همه ي نيازها و حاجات خود را به تنهايي برآورده سازند و روح اجتماعي بشر هم توان و قدرت اين امر را ندارد.

پس اين انسان با همه توجهات و گرايشات دنيوي و مادي كه دارد هرگز خود را از مسائل معنوي و عبادت و پرستش به قدرت مافوق و ماوراي قدرت بشري بي نياز نمي بيند و اين از بديهي ترين و روشن ترين مسائل حيات بشري است. اين امر آنچنان واضح و روشن است كه هرگاه كسي كه خواسته ادعاي آوردن شريعتي را در ميان بشر بنمايد مي دانست كه بايد مكتب او داراي يك سلسله برنامه هاي عبادي و سلوك معنوي و ديني داشته باشد فلذا هيچ يك از بنيانگذاران و مؤسسين مكاتب و اديان بشري، مذهب يا آئين براي بشر جعل نكرده و به ارمغان نياورده اند مگر اينكه در آن برنامه هاي اعتقادي و عبادي را گنجانيده اند. چون به اين نكته علم داشته اند كه اگر از اين جهت نقصي وجود داشته باشد نفوذي پيدا نخواهند كرد. چنانچه بسياري از مكاتب بشري با نداشتن برنامه هاي معنوي و يا ضعف آن به شكست منجر شده اند.