فريضه ي نماز امري نيست كه فقط بنده را به خالق و پروردگارش نزديك سازد و حلقه اتصال بين عبد و معبود را شدت بخشد و عشق به خدا را در قلب و باطن او زنده سازد بلكه اين يكي از آثار و نتايج مطلوبي است كه در زندگي نمازگزار ظاهر مي شود. اثر ديگري كه نماز در حيات مسلمين ايجاد مي كند اين است كه در عين قرب الهي او را با جامعه انساني پيوند داده و نسبت به ساير انسانها بلكه تمام همنوعانش ولو غير مسلمان يك فرد مسئول بار مي آورد. و اين است روح نماز و تعبد به خدا كه هرگز نمي گذارد فرد در مقابل خلق خدا بي تفاوت باقي بماند. و احساس مسئوليت اجتماعي نداشته باشد.

پس در نماز دو اثر عمده نهفته است يكي اثر فردي كه موجب نزديكي او با خدايش مي گردد و ديگر اثر اجتماعي است كه او را در جامعه فرد مسئول بار مي آورد. يعني نمي شود كسي اهل نماز و عبادت باشد و در عين حال نسبت به جامعه بشري و همنوعان خويش هيچ وظيفه اي را احساس نكند.

فلذا به همين خاطر مي بينيم كه در آيات متعدد قرآن زكات در كنار صلاة (نماز) آمده است و اين بدان معناست كه اهل نماز اهل صدقات و زكات نيز هستند يعني اهل نماز به فكر اجتماع خويش بوده و تلاش دارند كه با دادن زكات و اعطاي صدقات، جامعه را از فقر بيرون آورند.



[ صفحه 141]



و اقيموا الصلاة و آتوا الزكاة و ما تقدموا لانفسكم من خير تجدوه عند الله.

«و نماز را به پا داريد و زكات را ادا كنيد. هر كار خيري براي خود از پيش فرستيد آن را نزد خدا خواهيد يافت» [1] .

و در آيه ديگر مي فرمايد: الذين يؤمنون بالغيب و يقيمون الصلاة و مما رزقناهم ينفقون.

«(تقوا پيشگان) كساني هستند كه ايمان به غيب دارند و نماز را به پا مي دارند و از آنچه روزي شان كرديم انفاق مي كنند» [2] .

و در آيه اي بسيار زيبا چنين مي فرمايند: الذين ان مكناهم في الارض اقاموا الصلاة و آتوا الزكاة و امروا بالمعروف و نهوا عن المنكر.

«ياران خدا كساني هستند كه اگر در زمين به آنها قدرت بخشيديم نماز را به پا مي دارند و زكات مي دهند و امر به معروف و نهي از منكر مي كنند» [3] .

و از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم منقول است كه فرمودند: لاتتم صلاة الا بزكاة. «نماز كامل نمي شود مگر با پرداختن زكات» [4] .

يعني انسانهاي نمازگزار هميشه به فكر سعادت و تعالي جامعه ي خويشند و نمي توانند نسبت به آينده ي مردم جامعه خود بي تفاوت باشند. اگر مشاهده كنند كه فقيرند به آنها زكات پرداخت مي كنند و اگر ببينند كه از سعادت و كمال خويش منحرف شدند آنان را امر به نيكي كرده و از اعمال



[ صفحه 142]



زشت باز مي دارند و در همه حال و همه جا به نيكبختي و سعادت اجتماعي انسانها مي انديشند و معتقدند كه سعادت بشر در پرتو خوبي ها و اعتقاد به خدا و عمل به تعاليم دين نهفته است. و به قول اقبال لاهوري اهل نماز معتقد است كه زندگي و حيات حميده در خيمه ي ايمان لميده است آنكه اين نديده گلي از باغ آن نچيده است.



لا اله باشد صدف گوهر نماز

قلب مسلم راجح اصغر نماز



در كف مسلم مثال خنجر است

قاتل فحشا و بغي و منكر است



هر كه پيمان با هو الموجود بست

گردنش از بند هر معبود رست



بنابراين وصلت به معشوق و رستن از غير معبود و تلاش در راه وصول به سعادت براي مخلوق دو اثر اصلي و عمده در نماز است كه نمازگزار واقعي به آن واصل مي گردد.