با توجه به مطالبي كه در اين قسمت از بحث مطرح گرديد يك نكته بسيار دقيقي بدست مي آيد كه نبايد از آن غافل بود و آن نكته اين است كه دوستي و رفاقت با ديگران داراي حدود و ثغوري است كه بايد در پيمان دوستي از آن حد و مرز فراتر نرفت و لازمه پايداري و قوام دوستي حفظ آن حدود است.

اساسا اگر آن حدود ناديده گرفته شود نوعي دشمني است كه در لواي دوستي ظاهر شده است و بخاطر عدم ملاحظه همين حدود است كه برخي در قيامت با حسرت و ندامت و پشيماني زياد فرياد برمي آورند كه: يا ويلتي ليتني لم اتخذ فلانا خليلا. «اي واي بر من! كاش فلان (فرد گمراه) را دوست خود انتخاب نكرده بودم» [1] او مرا از ياد حق گمراه نمود بعد از آنكه آگاهي به سراغ من آمد.



[ صفحه 83]



امام صادق عليه السلام در روايتي بسيار زيبا اين حدود را چنين بيان مي فرمايند:

«دوستي و رفاقت با ديگران داراي حدودي است كسي كه همه آن حدود را دارا نباشد او را دوست كامل براي خود انتخاب نكن و آن كس كه هيچ يك از آن حدود را ندارد در حقيقت دوست نيست. (آن حدود عبارتند از:) اول آنكه: ظاهر و باطنش نسبت به تو يكسان باشد.

دوم آنكه: زيبايي و زشتي تو را زيبايي و زشتي خود ببيند.

سوم آنكه: دست يابي به مال و رسيدن به مقام رفتارش را نسبت به تو تغيير ندهد.

چهارم: در باب رفاقت و دوستي آنچه در اختيار دارد نسبت به تو مضايقه نكند.

پنجم: هنگام سختي ها و مصائب تو را رها و تنها نگذارد» [2] .

بنابراين در انتخاب دوست بر ما لازم است كه اين مسائل را معيار قرار دهيم و ناديده گرفتن حدود دوستي موجب خسراني است كه شايد قابل جبران نباشد.