معيار ديگري كه در انتخاب دوست بايد لحاظ گردد ميزان علم و آگاهي و عقل و انديشه او است. دوست آگاه و عاقل مايه خوشبختي و سعادت و رفيق سفيه و جاهل اسباب ناراحتي و رنج را فراهم خواهد نمود. چون اولي با درايت خويش و آگاهي و معرفتي كه دارد در انجام اعمال خود تمام جوانب كار را در نظر دارد كه هم براي خود و هم براي نزديكان و دوستانش معضل يا مشكلي را ايجاد نكرده بلكه مشكلات موجود را رفع مي كند اما دومي با علم اندك و عدم تدبير و دورانديشي و استفاده نكردن بجا از عقل و انديشه نه تنها قدرت از ميان برداشتن مشكلات را در زندگي ندارد بلكه با سفاهت خويش موانعي را براي خود



[ صفحه 77]



و دوستان در مسير پيشرفت زندگي ايجاد مي كند. چه بسا نيتي خير در ذهن داشته باشد تا اينكه كار خيري در حق دوستان انجام دهد و ليكن بر اثر كج فهمي و كم خردي عملي به زيان او انجام مي دهد.

اين مورد هم يكي از مواردي است كه در احاديث تربيتي از طرف معصومين عليهم السلام بدان بسيار تأكيد رفته است.

و ما از باب نمونه به چند روايت اشاره مي كنيم.

امام سجاد عليه السلام خطاب به فرزند بزرگوارش امام باقر عليه السلام مي فرمايند:

يا بني اياك و مصاحبة الاحمق فانه يريد أن ينفعك فيضرك.

«اي فرزندم از رفاقت با احمق پرهيز كن چون او اراده مي كند كه به نفع تو قدمي بردارد ولي بر اثر حماقت و نافهمي مايه ي زيان و ضرر تو مي شود» [1] .

در حديث ديگر تأكيد شده كه از اينگونه افراد فاصله بگيرند چون مصاحبت با ايشان موجب مي گردد كه شما هم در آينده مثل آنان گرديد و اينگونه از رفتارهاي نابخردانه بسيار سريع در شما اثر گذارد.

امام صادق عليه السلام مي فرمايند: من لم يجتنب مصاحبة الأحمق اوشك ان يتخلق بأخلاقه.

«كسي كه از رفاقت با احمق پرهيز نكند تحت تأثير كارهاي احمقانه وي واقع مي شود و خيلي زود به اخلاق او متخلق مي گردد» [2] .

بنابراين دوستي با انسانهاي غير عاقل و جاهل جز سختي و رنج



[ صفحه 78]



چيزي را به ارمغان نخواهد آورد و تحفه اي جز ايجاد مشكل در بر نخواهد داشت. چنانچه امام حسن عسگري عليه السلام فرمودند: صديق الجاهل تعب.

«دوست انسان جاهل هميشه در سختي و زحمت است» [3] .

يا علي عليه السلام مي فرمايند: صديق الاحمق في تعب. «دوست انسان احمق همواره در رنج است» [4] .

متقابلا در برخي روايات رفيق عاقل و آگاه به داروي شفابخش تشبيه شده است كه مي تواند امراض اخلاقي و ناهنجاري هاي رفتاري را درمان نمايد. امام صادق عليه السلام در روايتي بسيار زيبا چنين فرمودند:

«دوستان صميمي سه قسمند: اول كسي كه همانند غذا از ضروريات و لوازم زندگي به حساب مي آيد و در همه حالات، انسان به او نيازمند است و او رفيق عاقل است. دوم كسي است كه وجود او براي انسان به منزله ي يك بيماري مزاحم و رنج آور است و او رفيق احمق است. سوم دوستي است كه وجودش نافع است همانند داروي شفابخش و ضد بيماري است و او رفيق عاقل و لبيب است (يعني داراي فكري عميق و دورانديش است)» [5] .



[ صفحه 79]