قوله تعالي:

«فيهِ رِجالٌ يُحِبُّونَ اَن يَتَطَهَّرُوا و اللهُ يُحِبُّ المُطَّهِّرينَ»

در اين [قبيل مساجد] مرداني هستند كه تطهير را دوست مي دارند و خداوند نيز پاكان را دوست مي دارد. [1] .

«و عَهِدنا اِلي ابراهيم و اسماعيل اَنْ طَهِّرا بَيتِيَ لِلطائفين». [2] .

«و طَهّرِ بيتي لِلطّائفينَ و القائِمينَ و الرُّكَعِّ السجود». [3] .

در اين دو آيه به حضرت ابراهيم و حضرت اسماعيل فرمان مي رسد كه بيت خدا را براي طواف كنندگان، معتكفين و نمازگزاران تطهير كنند. يعني «طواف»، «اعتكاف» و «صلوة» آن چنان عزيز و ارزشمند و گران قدرند كه بايد دو پيامبر معصوم و عزيز، خانه ي خدا را كه به افتخار «بيتي» مفتخر است براي



[ صفحه 112]



اين سه دسته تطهير كنند، آن هم نه طهارت ظاهر، بلكه تطهير كامل نمايند، هم از رجس، هم از قذارت، هم از نجاست، چه در ظاهر و چه در باطن. آري نماز از مقام والايي برخوردار است كه طهارت در مقدمه ي آن، مقارن با آن، و پس از آن مدنظر است.



طهارت ارنه به خون جگر كند عاشق

به قول مفتي عشقش، درست نيست نماز



در آغاز سخن درباره ي طهارت به بيانات حضرت امام در كتاب سر الصلوة كه تحت عنوان مقامات نماز آورده اند، اشاره مي كنيم.

ايشان فرموده اند: همان طوري كه نماز داراي مراتبي است، حسب مراتب و مقامات نمازگزاران، طهارت در نماز نيز، داراي مراتب و درجاتي است.

و «طهارت اهل ايمان»، تطهير ظاهر است از ارجاس معاصي و اطلاق شهوت و غضب.

و «طهارت اهل باطن» تنزيه از قذارت معنويه و تطهير از كثافات اخلاق ذميمه است.

و «طهارت اصحاب حقيقت»، تنزيه از خواطر و وساوس شيطانيه و تطهير از ارجاس افكار و آراء ضاله ي مضله است.

و «تطهير ارباب قلوب» نيز، تنزيه از تلوينات و طهارت از تقلبات و تطهير از احتجاب به علوم رسميه و اصطلاحات است.

و «طهارت اصحاب سر» تنزيه از احتجاب از مشاهدات است.

«طهارت اهل ولايت» تنزيه از تعينات و تجليات اسمائيه و صفاتيه است.



[ صفحه 113]



و «طهارت ارباب صحو بعد المحو و تمكين» تنزيه و پاكي از تلوين بعد از تمكين است.

پس اولياي كامل داراي همه ي انواع طهارت اند، چنان كه ظاهر آن ها پاك است از جميع قذارات و حواس آن ها از اطلاق ارجاس و... تا آخرين مراتب طهارت را داراست.

خداوند تبارك و تعالي در آيه ي تطهير، رسول خدا، امام علي عليه السلام، فاطمه ي زهرا عليهاالسلام و امام حسن عليه السلام و امام حسين عليه السلام را به داشتن عصمت كه بالاترين مقام طهارت است ستوده است. تطهير حقيقي همان عصمت است و فرمود: «اِنَّما يُريدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجسَ اَهلَ البَيتِ وَ يُطهِّرَكُم تَطهيراً». [4] .

يعني خداوند اراده كرده است كه پليدي ها را از شما خاندان پيامبر دور سازد و شما را به پاكي سزاواري، پاك گرداند. از كلمه ي «يريد» استفاده مي شود كه عصمت در هر دو جهت اختياري و غير اختياري مورد عنايت است. چون عدم فراموشي و نسيان غيراختياري است ولي وجود ملكه ي دوري از گناه اختياري است، پس عصمت شامل هر دو جهت است.

بايد دانست كه براي هر يك از نمازهاي سالكين، طهارتي شرط است خاص به آن كه بدون آن، طهارت ممكن نيست. چنان كه فرمود:

«لايُمسُّه الاّ المُطَهَّرونَ» [5] .



[ صفحه 114]





خوشا نماز و نياز كسي كه از سر درد

به آب ديده و خون جگر طهارت كرد



در آيات كريمه ي قرآن به تمام انواع طهارت اشاره شده است: طهارت جسمي (بقره/ آيه ي 222)، طهارت از شرك و بت پرستي (توبه/ آيه ي 26)، طهارت از اخلاق سوء، (بقره/ 222)، طهارت مال (توبه/ 103)، طهارت در اخلاق اجتماعي (مدثر/ 4)، طهارت معنوي (توبه/ 108)، طهارت ظاهري (مائده/ 6)، طهارت قلبي (احزاب/ 153)، طهارت در گزينش اجتماعي (آل عمران/ 42).

و سرانجام ده صفت شايسته را در قرآن ذكر فرموده است كه عبارتند از: اسلام، ايمان، قنوت، صدق، صبر، خشوع، صدقه، صوم، عفاف و ذكر كه زمينه را براي طهارت آماده مي سازند و يا از آثار و ابعاد طهارت اند.

امام صادق (ع) فرمود:

«مَثَلُ الْمُؤمِن المُخْلص كَمَثَلِ الْماءِ وَلْتَكُن صَفوَتُكَ مَعَ اللهِ تَعالي في جَميعِ طاعَتِكَ كَصَفْوَةِ الماءِ» [6] .

يعني مثل مؤمن، مانند آب است كه تو هم بايد با خداي خود در مقام عبادت و بندگي مانند آب صاف و خالص و روشن باشي و همان گونه كه خدا فرمود: آب را طهور و پاك قرار داديم و فرمود: «و اَنْزلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً طَهوراً.» [7] وقتي سالك به مراتب كامل طهارت رسيد، خود مطهر خواهد شد.



[ صفحه 115]





اين نجاست ظاهر از آبي رود

آن نجاست باطن افزون مي شود



اين نجاست بويش آيد هفت گام

آن نجاست بويش از ري تا به شام



از مراجعه به كتاب الهي و اخبار و آثار اهل بيت (ع) معلوم مي شود كه اهميت دادن به تطهير دل، از تطهير ظواهر جسمي و مالي برتر و بيشتر است، بلكه جميع اعمال و افعال ظاهري مقدمه ي تطهير قلوب است و طهارت قلوب خود به خود، طهارت ديگر را به همراه خواهد داشت.

بالجمله تطهير قلوب از قذارات معنويه يكي از مهمات است، كه انسان بايد با هر عده و عده اي كه شده و به هر رياضت و مجاهده اي كه هست، نسبت به آن قيام كند.

آخرين سفارش حضرت امام در باب طهارت با اين سطر خاتمه مي يابد: «و تطهير كن پاي تردد، در شؤون كثرت را، تا محرم محفل انس شوي، و قدم به فرق خود نه، تا لايق بساط عظمت گردي.

تطهير پاي تردد و ترديد، نيل به يقين در وحدت و نفي كثرات در اتصال و مقام توحيدي ميسر است. از آيات كريمه ي قرآني، نكات بس قابل تعمق و دقت به دست مي آيد، از جمله اين كه عواملي كه انسان را قدم به قدم به درجات والاي طهارت نزديك مي سازد و انسان به اين شايستگي بزرگ، يعني مقام طهارت مي رسد و مخصوصا در نماز حائز اين رتبه ي بالا و والا مي گردد، عبارتند از:

1- ايثار و گذشت از مال (توبه/ 103) و (مجادله/ 12)

2- اهميت به طهارت ظاهري (انفال/ 11)



[ صفحه 116]



3- كاستن از روحيه ي كبريايي، (مدثر/ 4)

4- هجرت از رجز و رجس و نجس (مدثر/ 5)

5- پيوند با تاريخ ديني (حج/ 26) و (بقره/ 125)

6- طهارت روحي (توبه/ 108)

7- هجرت در رحلت (اعراف/ 82)

8- طهارت در حدث (مائده/ 6)

9- تزكيه ي نفساني (بقره/ 232)

10- خروج از تمنيات و تعلقات اجتماعي (آل عمران/ 55)

11- قرائت قرآن (عبس/ 14) و (واقعه/ 79)

12- رفت و آمد به مسجد (توبه/ 108)

اين امور دوازده گانه و ديگر اموري كه مورد تذكر قرآن و توجه اهل بيت عصمت و طهارت است آدمي را به مرتبه ي والاي طهارت نزديك مي سازد و مهم تر از همه امداد الهي و عنايات خداوندگاري است كه دستگير انسان هاي مستعد است.



[ صفحه 117]