بعد از اينكه تشهد پايان نماز گفته شد، نوبت به سلام هاي نماز مي رسد:

السلام عليك أيها النبي و رحمة الله و بركاته

درود بر تو باد اي پيامبر و رحمت خدا و بركاتش

اين سلام را ملحق به تشهد دانسته اند، لذا خروج از نماز به آن جايز نيست، ولكن به هريك از دو سلام ذيل مي توان از نماز خارج شد.

السلام علينا و علي عبادالله الصالحين

درود بر ما و بر همه ي بندگان صالح خداوند

السلام عليكم و رحمة الله و بركاته

درود بر شما و رحمت خداوند و بركاتش

روايتي در توضيح سلام نماز چنين آمده است:

قال الصادق عليه السلام: معني السلام في دبر كل صلاة الأمان؛ أي: من أدي أمر الله و سنة نبيه صلي الله عليه و آله خاضعاً له خاشعاً فيه، فله الأمان من بلاء الدنيا و براءة من عذاب الآخرة.

والسلام اسم من اسماء الله تعالي أودعه خلقه ليستعملوا معناه في المعاملات و الأمانات و الانصافات و تصديق مصاحبتهم و مجالستهم فيما بينهم و صحة معاشرتهم؛ و ان أردت أن تضع السلام موضعه و تؤدي معناه، فاتق الله و ليسلم منك دينك و قلبك و عقلك، و لا تدنسها



[ صفحه 107]



بظلمة المعاصي، و لتسلم منك حفظتك أن لا تبرمهم و لا تملهم و توحشهم منك سوء معاملتك معهم، ثم صديقك ثم عدوك؛ فان من لم يسلم منه من هو الأقرب اليه، فالأبعد أولي، و من لا يضع السلام مواضعه هذه، فلا سلم و لا سلام و لا تسليم، و كان كاذباً في سلامه و ان أفشاه في الخلق. [1] .

امام صادق عليه السلام فرمود: معناي سلام در پايان نماز امان است. يعني: كسي كه فرمان الهي و سنت پيامبر صلي الله عليه و آله را پيروي نمايد و براي خدا فروتن باشد و براي او خشوع كند، چنين بنده اي امان از بلاي دنيا و برائت از عذاب آخرت مي يابد.

و سلام يكي از اسماء الهي است كه خداوند آن را در اختيار خلقش گذاشته است تا در معاملات و امانات و داوري هايشان و دوستي صادقانه شان و نشست و برخاستشان، و صحت معاشرتشان از آن استفاده كنند؛ و اگر خواهي كه سلام را در موضعش قرار دهي و حق آن را اداء نمايي، تقواي الهي داشته باش؛ و بايد دين و قلب و عقلت را سالم نگهداري و از سياهي معاصي آنها را به دور داري؛ و بايد فرشتگان الهي مأمور تو از دست تو سالم باشند و ملول نگردند و نبايد در اثر سوء رفتار تو آنها دچار وحشت شوند. پس از آنها نوبت دوست تو و دشمن توست؛ زيرا آن كسي كه نزديك ترين دوستانش از دست او به سلامت نباشند، آن كساني كه از او دور هستند وضعيتشان بدتر است. بنابراين كسي كه سلام را در جاي خودش قرار ندهد، نه سلامي و نه اسلامي و نه تسليمي در برابر خدا دارد و او در سلامش دروغگو است، اگرچه در ميان مردم آن را اظهار كند.

معناي حديث فوق براي كسي كه در آن تعمق كند به خوبي روشن است.

با گفتن سلام نماز پايان مي پذيرد و سه تكبير اختتاميه نماز است كه مستحب مؤكد است و معناي آن در تكبير گذشت.



[ صفحه 108]