«اهدنا»: از ماده ي هدي، فعل امر و در مقام دعاست. بر اين اساس، بنده خطاب به خداوند چنين دعا مي كند: خداوندا! ما را هدايت كن.

«الصراط»: - در اصل سراط - به معناي جاده و راه روشن است كه به خاطر «ط» آخر، سين را بدل به «صاد» كردند و شد صراط. [1] .

«المستقيم»: به معناي اعتدال و عدم انحراف به راست و چپ است.

صاحب الميزان رحمه الله بعد از ذكر هفت مقدمه و بيان تفاوت صراط و سبيل چنين نتيجه مي گيرد: «صراط مستقيم راهي است به سوي خدا كه هر راه ديگري كه خلايق به سوي خدا دارند شعبه اي از آن است؛ و هر طريقي كه آدمي را به سوي خدا رهنمايي مي كند، بهره اي از صراط مستقيم را داراست. به اين معنا كه هر راهي و طريقي كه فرض شود، با آن مقدار آدمي را به سوي خدا و حق راهنمايي مي كند كه خودش از صراط مستقيم دارا و متضمن باشد. اگر آن راه مقدار اندكي از صراط مستقيم را دارا باشد، رهرو خود را كمتر به سوي خدا مي كشاند؛ و اگر بيشتر داشته باشد بيشتر مي كشاند؛



[ صفحه 77]



و اما خود صراط مستقيم بدون هيچ قيد و شرطي رهرو خود را به سوي خدا هدايت مي كند و مي رساند به همين جهت خداي تعالي نام آن را صراط مستقيم نهاد؛ چون كلمه ي صراط به معناي راه روشن است؛ زيرا از ماده ي (سرط) گرفته شده كه به معناي بلعيدن است؛ و راه روشن كأنه رهرو خود را بلعيده و در مجراي گلوي خويش فروبرده كه ديگر نمي تواند اين سو و آن سو منحرف شود، و نيز نمي گذارد كه از شكمش بيرون شود.

و كلمه ي (مستقيم) هم به معناي هر چيزي است كه بخواهد روي پاي خود بايستد و بتواند بدون اينكه به چيزي تكيه كند بر كنترل و تعادل خود و متعلقات خود مسلط باشد؛ مانند: انسان ايستاده اي كه بر امور خود مسلط است. در نتيجه برگشت معناي مستقيم به چيزي است كه وصفش تغيير و تخلف پذير نباشد.

حال كه معناي صراط آن شد و معناي مستقيم اين، پس صراط مستقيم عبارت مي شود از صراطي كه در هدايت مردم و رساندنشان به سوي غايت و مقصدشان تخلف نكند و صد در صد اين اثر خود را ببخشد». [2] .

ثعلبي صاحب تفسير الكشف و البيان - در گذشته به سال 427 ق كه از بزرگ ترين مفسران عامه محسوب مي شود - به سند متصلش از مسلم بن حيان از أبي بريدة در ذيل آيه ي شريفه ي (اهدنا الصراط المستقيم) مي گويد: صراط مستقيم راه محمد صلي الله عليه و آله و آل محمد عليهم السلام است. [3] .

در روايت حسنه اي از امام صادق عليه السلام نقل شده است كه فرمودند: «هذا صراط علي مستقيم». [4] .

اين صراط و راه اميرالمؤمنين علي بن ابيطالب عليه السلام صراط مستقيم الهي است.

و اين روايت اشاره ي لطيفي به آيه ي 41 از سوره ي مباركه ي حجر دارد.



[ صفحه 78]



و در روايت معتبر ديگري از قول امام سجاد عليه السلام وارد شده است كه فرمودند: «... نحن أبواب الله و نحن الصراط المستقيم و نحن عيبة علمه و نحن تراجمة وحيه و نحن أركان توحيده و نحن موضع سره» [5] .

ما درهاي رحمت و فيض الهي هستيم و ما صراط مستقيم (راه راست) خداوندي هستيم و ما گنجينه ي دانش الهي و بيان كنندگان وحيش و اركان توحيدش و محل اسرار الهي هستيم.