كعبه از نظر لغوي به معناي جاي چهارگوش و مكعّب است [1] و مقصود جايي است در شهر مكّه كه به خانه ي خدا معروف شده است [2] و مسلمانان به آن



[ صفحه 71]



سمت به عنوان قبله، نماز مي خوانند و بر هر كسي كه استطاعت مالي داشته باشد واجب شده است كه در طول عمر، يك بار به زيارت آن برود. [3] .

خاقاني گويد:



گر بخت، باز، بر درِ كعبه رسانَدَم

كاحرام حج و عمره، مثنّا برآورم



سي سال فرض، بر در كعبه كُنم قضا

تكبير آن فريضه، به بطحا، برآورم



(خاقاني / 61)

عبيد زاكاني گويد:



هميشه تا كه نباشد سپهر را، آرام

مدام تا كه نباشد، خداي را انباز



درِ تو، قبله ي حاجات اهل عالَم باد

چنان كه كعبه ي اسلام، قبله گاه نماز



(كليّات / 51)

امّا اين كعبه، به عنوان قبله ي مسلمانان، گاهي در متون ادب فارسي «مشبّهٌ به» دل و جان قرار مي گيرد.



[ صفحه 72]



عبيد زاكاني گويد:



كسي كه كعبه ي جان ديد، بي گمان داند

كه سجده گاه، جز آن آستانه نتوان كرد



(كليّات / 79)

پروين اعتصامي گويد:



تو را چيزي برون از آب و گِل نيست

مبارك كعبه اي،مانند دل نيست



(ديوان / 192)

سلمان ساوجي گويد:



گِرد كوي تو، كند كعبه همه عمر، طواف

پيش روي تو، بَرَد قبله همه روز، نماز



(ديوان / 536)