از مجموع دو بحث گذشته چنين به دست مي آيد كه اولا: مسجد مكاني والا و جايگاهي با عظمت است؛ چه، مسجد با ذات حق تعالي، پيوند دارد و خداوند، خود به بزرگداشت و تعظيم آن فرمان داده است. ثانيا مسجد، جايگاهي است كه براي عبادت و ذكر و ياد حق تعالي بنا گشته است.

بنابراين، انجام دو دسته از كارها در مسجد روا نيست؛ دسته ي اول اموري است كه انجام آن در مسجد، اساسا با شأن و منزلت خانه ي خدا سازگاري ندارد. دسته ي دوم كارهايي است كه به پرستشگاه بودن مسجد و جنبه ي عبادي آن آسيب مي رساند. براي اين كه عملي در شمار گروه اخير قرار گيرد، لازم نيست كاري بي اهميت باشد. بلكه هر عملي هر چند مهم باشد، انجام آن در مسجد نبايد مانع عبادت و نماز حاضران در مسجد شود. اين مسأله به شدت مورد تأكيد فقيهان قرار گرفته، تا آن جا كه فرموده اند:

«اگر مسجد را براي روضه خواني چادر بزنند و فرش كنند و سياهي بكوبند و اسباب چاي در آن ببرند، در صورتي كه اين كارها به مسجد ضرر نرساند و مانع نماز خواندن نشود، اشكال ندارد.» [1] .

مي دانيم كه به پا داشتن مراسم سوگواري براي ائمه و به ويژه سالار شهيدان عليهم السلام از بزرگ ترين مستحبات و بلكه شعاير ديني است. با اين حال، انجام اين عمل الهي در مسجد نبايد مانع نماز و عبادت مؤمنان باشد. هرگاه حكم كارهايي كه مقدمه ي برپايي عزاي ائمه و سيد الشهداء عليهم السلام است چنين باشد؛ حكم انجام بسياري ديگر از كارها در مسجد روشن مي شود.

امور فرهنگي و آموزشي در مسجد، فعاليت هاي اجتماعي - سياسي و بخشي از



[ صفحه 131]



امور نظامي كه انجام آن در مسجد رواست، با آن كه هر يك از فضيلت خاص خود برخوردار است؛ ولي نبايد به بعد عبادي مسجد و پرسشتگاه بودن آن خدشه وارد كند و نمازگزاران را از نماز در مسجد باز دارد.

انجام بسياري از كارهاي مباح در مسجد همچون غذا خوردن - چنانچه با شأن و منزلت مسجد ناسازگار نباشد - تنها در صورتي رواست كه مانع ذكر و دعا و عبادت مؤمنان نباشد.

جالب است بدانيم فقيهاني همچون امام خميني قدس سره كه همواره بر جنبه هاي اجتماعي - سياسي و انقلابي مسجد تأكيد مي كنند، انجام هر عملي را كه مانع عبادت مؤمنان در مسجد باشد، روا نمي دانند. در فتواهاي متعددي از امام خميني بر لزوم پرهيز از عمليات ورزشي و حتي آموزش نظامي در مسجد با همه ي اهميتي كه دارد، تأكيد شده است. [2] تشكيل مجالس فاتحه در مسجد، برگزاري كلاس هاي درس در مسجد و كارهايي از اين دست هرگز نبايد مانع عبادت و نماز مؤمنان باشد.