نقاشي كردن مسجد با صورت موجودات داراي روح، روا نيست. نقاشي موجودات فاقد روح، مانند گل و بوته نيز مكروه است. با اين حال، شايد كمتر مسجدي را بتوان يافت كه به گونه اي با گل و بوته، نقاشي نشده باشد. هر چند هنرمندان مسلمان در طرح هاي اسليمي [1] تلاش كرده اند جلوه ي گل و گياه را تا اندازه اي كم رنگ كنند. به گونه اي كه گاه تنها با دقت و توجه خاص مي توان حضور گل و گياه در مسجد را احساس كرد.

مقصود از نقاشي، تنها نقاشي داراي بعد و برجسته نيست؛ نقاشي ساده و بدون سايه نيز همين حكم را دارد. شخصي به نام عمرو بن جميع مي گويد:

«از امام صادق عليه السلام درباره ي مساجدي كه داراي نقاشي و صورت است، پرسيدم؛ امام فرمود: اين كار را دوست نمي دارم، ولي در دوران ما ضرري به شما نمي زند. اگر عدل بر پا بود، مي ديديد كه در اين زمينه چگونه عمل مي شد.» [2] .

از سخن امام عليه السلام چنين برداشت مي شود كه جامعه به اين شيوه ي ناپسند تن در



[ صفحه 87]



داده و آن حضرت امكان رويارويي با آن را ندارد. ولي در حكومت عدل - كه شايد اشاره به حكومت امام زمان «عج» باشد - اين روش كنار گذاشته خواهد شد.

هنرشناسان درباره ي رمز نهي از نقاشي در مسجد تحليل هاي گوناگوني نموده اند. به اعتقاد بوركهارت وجود نداشتن تصاوير در مساجد از يك سو به معناي برداشتن هر گونه «حضوري» است كه ممكن است در مقابل «حضور نامرئي» خداوند جلوه كند و از سوي ديگر، تأكيد بر جنبه ي تنزيه خداوند است؛ بدين معنا كه ذات مقدس او را نمي توان با هيچ چيز سنجيد.» [3] .

يك نويسنده ي مسلمان نيز در اين باره گفته است: «اسلام، ديني فراتر از ماديات است. در اين مكتب، رابطه ي بنده با پروردگار براساس تجرد از هر آن چه كه مادي باشد، استوار شده است. از اين رو در مساجد، تصوير وجود ندارد تا بندگان بدون هيچ واسطه اي چه واسطه ي بشري و چه غير بشري به خداوند متصل شوند.» [4] .