زماني كه نمازگزار نمازش را به پايان مي برد، بهتر است نمازش را با تعقيقات آن تكميل نمايد زيرا كه در تعقيبات نماز اسراري نهفته است كه بيان و توضيح آنها مي تواند راهنماي ما در اين زمينه باشد.

مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) در اين زمينه مي فرمايند:

همانا چون بنده (پس از نماز) شتاب كند و بدنبال انجام كار خود رود خداي تبارك و تعالي فرمايد:

آيا بنده من نمي داند كه به راستي منم آن خدايي كه حاجتها را برمي آورم؟! [1] .



[ صفحه 275]



و پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايند:

بنده مرا بنگر كه نماز به جاي آورد ولي درخواست حاجت نكرد. گويا از من بي نياز است! نمازش را برگردانيد و بر چهره اش بكوبيد!! [2] .

اين روايت تكان دهنده، عمل به تعقيبات و دعا بعد از فريضه نماز را مورد توجه قرار مي دهد و نمازگزار را به عمل نمودن آنها وامي دارد. زيرا عمل ننمودن به تعقيقات نماز موجب ناخشنودي خداي تعالي مي باشد.

با توجه به دو روايتي كه ارائه گرديد، تعقيبات نماز يكي از شايسته ترين اعمالي است كه بهتر است نمازگزار پس از انجام فريضه نمازش، به آن بپردازد تا از درياي بيكران لطف و رحمت خداي تعالي بي بهره نگردد. تعقيبات فريضه نماز فراوان است و كتاب هاي دعا مخصوصا كتاب پر ارزش مفاتيح الجنان، بهترين راهنما در اين زمينه مي باشد.

برخي از رواياتي كه در اين زمينه از سوي ائمه معصومين (عليهماالسلام) بيان گرديده است بهترين راهنماي ما در اين زمينه مي باشد.



[ صفحه 276]



مولاي بزرگوار، امام موسي بن جعفر (عليه السلام) مي فرمايند:

هر كس در تعقيب نماز صبح و مغرب پيش از آنكه برخيزد و يا با كسي سخن گويد آيه:

ان الله و ملائكته يصلون علي النبي، يا ايها الذين آمنوا صلوا عليه و سلموا تسليما

«به راستي كه خداوند و ملائك او بر پيامبر درود مي فرستند. اي كساني كه ايمان آورده ايد بر پيامبر درود بفرستيد و بر او سلام گوئيد (تسليم فرمان او شويد) (احزاب، 56)

را قرائت كند و بعد بگويد:

اللهم صل علي محمد النبي و ذريته

«خدايا بر محمد (صلي الله عليه و آله و سلم) و ذريه او درود بفرست»

خداوند يكصد حاجت او را روا كند، هفتاد حاجت در دنيا و سي حاجت در آخرت» [3] .

پس از ذكر آيه شريفه و صلوات فرستادن بر پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و ذريه ايشان (عليه السلام) بهترين عملي كه يك نمازگزار مي تواند به آن مبادرت ورزد، ذكر بانوي بزرگوار، حضرت فاطمه (س) مي باشد.



[ صفحه 277]



مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند:

هر كس تسبيح حضرت فاطمه (سلام الله عليها) را قبل از اينكه وضع خود را بعد از نماز واجب به هم زند، به جا بياورد، خداي متعال او را مشمول مغفرت خود مي گرداند و آن تسبيح با «الله اكبر» آغاز مي شود. [4] .

ذكر تسبيح بانوي بزرگوار (سلام الله عليها) يكي از اعمال مطلوبي است كه بعد از نمازهاي فريضه به آن سفارش فراوان گرديده است. نمازگزار بايد توجه داشته باشد كه پس از فريضه نماز، حالت نماز را همچنان حفظ كند و پاهاي خود را تغيير ندهد و در همان حال نماز به ذكر بانوي بزرگوار (سلام الله عليها) بپردازد.

مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) در زمينه ارزش تسبيح بانوي بزرگوار (سلام الله عليها) مي فرمايند:

تسبيح حضرت زهرا (عليهاالسلام) در هر روز و در تعقيب هر نماز فريضه، نزد من محبوب تر از به جا آوردن هزار ركعت نماز در هر روز مي باشد. [5] .



[ صفحه 278]



اين روايت، ارزش و اهميت ذكر بانوي بزرگوار (عليهاالسلام) را به خوبي بيان مي دارد و علت تأكيد بر مداومت آن را مورد توجه قرار مي دهد.

مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) طريقه بيان اين تسبيح ارزنده را اينگونه بيان فرموده اند:

تسبيح فاطمه (عليهاالسلام) را با «الله اكبر» شروع كرده و آنرا سي و چهار مرتبه بگوي. سپس سي و سه بار الحمدلله و سپس سي و سه مرتبه سبحان الله بگوي. [6] .

پس از ذكر تسبيح بانوي بزرگوار (عليهاالسلام) بهترين تعقيبات، دعاهاي هر نماز مي باشد كه در كتاب پر ارزش مفاتيح الجنان درج شده است. دعاهاي ديگري نيز در اين كتاب بيان گرديده است كه با مراجعه به آن نمازگزار مي تواند بهترين آنها را انتخاب كند.

اما لازم است نمازگزار در مورد خواندن دعا چند نكته را مورد توجه قرار دهد.

1- بهتر است قبل از شروع به دعا، بر پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و آل او صلوات و درود بفرستد.



[ صفحه 279]



مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند:

هر دعايي كه خدا با آن خوانده شود، پوشيده است، بالا نمي رود و به هدف اجابت نمي رسد مگر اينكه صلوات بر محمد و آل محمد (عليهماالسلام ) همراه با آن باشد. [7] .

2- نمازگزار بايد توجه داشته باشد كه دعايش با حضور قلبي توأم گردد زيرا كه خداوند دعايي را كه به غفلت خوانده شود، نمي پذيرد.

پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) خطاب به مولاي بزرگوار، اميرالمؤمنين (عليه السلام) مي فرمايند:

يا علي، خداي عزوجل دعاي كسي را كه توجه قلبي نداشته باشد نمي پذيرد. [8] .

بنابراين لازم است كه دعا همراه با حضور قلب و با توجه، به درگاه خداي تعالي باشد. چنين دعايي مورد قبول درگاه حضرت باري تعالي خواهد بود.

سليمان بن عمر گويد: شنيدم كه مولاي بزرگوار،



[ صفحه 280]



امام صادق (عليه السلام) مي فرمودند:

به راستي كه خداي عزوجل دعايي را كه به غفلت خوانده شود اجابت نمي كند. پس هر گاه دعا كردي به دعا توجه قلبي داشته باش و دعا كن و يقين داشته باش كه به اجابت مي رسد. [9] .

اگر دعا با توجه به مفهوم آن و با توجه قلبي همراه باشد در قلب انسان اثري پديد مي آورد كه آثارش در جسم انسان نيز ظاهر مي شود. بر اثر دعايي كه از قلب برمي آيد گاهي قطره ي اشكي در چشم و لرزشي در بدن آشكار مي شود كه علامت قبولي دعا مي باشد.

مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند:

آنگاه كه اندامت مرتعش شد و ديدگانت اشك آلود گرديد و خوفي در دلت پديد آمد هر چه زودتر حاجت خود را درخواست كن كه اجابت در راه است. [10] .

زماني كه نمازگزار دست به درگاه حضرت باري تعالي بلند نموده و با



[ صفحه 281]



توجه قلبي و با توجه به مفاهيم آن دعا كرد، اطمينان قلبي داشته باشد كه دعايش مورد قبول حضرت حق تعالي قرار گرفته است.

مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند:

هيچ بنده اي دست به درگاه خداي عزيز جبار نگشايد جز اينكه خداي عزوجل شرم كند كه آن را خالي بازگرداند تا اينكه از فضل و رحمت خود آنچه كه مي خواهد او را برخوردار گرداند، پس بهتر است آن را به سر و روي خود بكشد. [11] .

به پاس موفق شدن در حضور حضرت باري تعالي و عرض ارادت و بندگي به پيشگاه او و اداي فريضه نماز، لازم است نمازگزار نمازش را با سجده شكر به درگاه حضرتش به پايان رساند.

مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند:

مطلب اين است كه نمازگزار پس از انجام فريضه نماز، به سجده رود تا سپاس خداوند متعال را بر انعامي كه به او عطا فرموده و به انجام وظيفه اش موفق ساخته بجاي آورد.

كمتر ذكري كه در آن بايد گفته شود گفتن سه مرتبه «شكرا



[ صفحه 282]



لله» مي باشد. [12] .

و در نهايت شايسته است كه نمازگزار به قصد زيارت ولي نعمت هاي خويش كه احكام عبادت و طريقه بجا آوردن آنها را براي وي فراهم ساخته اند و او را در رسيدن به حقيقت شناخت خداي يگانه راهنمايي فرموده اند، درود و سلام بفرستد.

بهترين سلامي كه از سوي ائمه معصومين (عليهماالسلام) بيان گرديده است، راهنماي نمازگزار در اين زمينه مي باشد.

اللهم انت السلام و منك السلام و لك السلام و اليك يعود السلام، سبحان ربك رب العزة عما يصفون، و سلام علي المرسلين و الحمد لله رب العالمين،

السلام عليك ايها النبي و رحمة الله و بركاته،

السلام علي الائمة الهادين المهديين،

السلام علي جميع انبياء الله و رسله و ملائكته،

السلام علينا و علي عباد الله الصالحين،



[ صفحه 283]



السلام علي علي اميرالمؤمنين،

السلام علي الحسن و الحسين سيدي شباب اهل الجنة اجمعين،

السلام علي علي بن الحسين زين العابدين،

السلام علي محمد بن علي باقر علم النبيين،

السلام علي جعفر بن محمد الصادق،

السلام علي موسي بن جعفر الكاظم،

السلام علي علي بن موسي الرضا،

السلام علي محمد بن علي الجواد،

السلام علي علي بن محمد الهادي،

السلام علي الحسن بن علي الزكي العسگري،

السلام علي الحجة بن الحسن القائم المهدي، صلوات الله عليهم اجمعين. [13] .

والسلام علي من اتبع الهدي...................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................................