تفسير اجمالي
تفسير اجمالي سوره حمد كه بر اساس روايات ائمه معصومين (عليهماالسلام) ارائه گرديد، مي تواند ما را در فهم و شناخت اين سوره بسيار مهم قرآن، ياري نمايد.
براي بررسي بيشتر و بهتر و فهم عميق اين سوره، تفسير كوتاه ديگري از سوي مولاي بزرگوار، اميرالمؤمنين (عليه السلام) ارائه گرديده است كه مطالعه و بررسي آن مي تواند ما را در شناخت اين سوره عظيم ياري نمايد.
با مطابقت دادن اين روايت، با تفسيري كه انجام گرفت، بهتر مي توانيم به هدف اين سوره پي ببريم و به فهم آن نايل گرديم.
مولاي بزرگوار (عليه السلام) خطاب به يك عابد مسيحي مي فرمايند:
مفهوم كلام خداوند متعال كه مي فرمايد:
«الحمد لله رب العالمين»
اين آيه ثنا و ستايش ما براي پروردگار تبارك و تعالي به
[ صفحه 233]
نسبت نعمت هايي است كه به ما ارزاني داشته است.
و مفهوم كلام خداي تعالي كه مي فرمايند:
«مالك يوم الدين»
يعني او زمام تمام مخلوقات را روز قيامت در اختيار دارد، هركس در دنيا (نسبت به او) شك داشته باشد، يا ستمگر و جبار باشد، او را به آتش مي افكند و نمي تواند از عذاب خداوند رهايي يابد. اما هركس مطيع و فرمانبردار و پيوسته مراقب اطاعت خدا بوده باشد، داخل بهشت مي شود.
و مفهوم كلام او كه مي فرمايد:
«اياك نعبد»
يعني (تنها) خدا را مي پرستيم و براي او شريكي قائل نيستيم
«و اياك نستعين»
يعني ما (تنها) از خدا كمك مي خواهيم كه ما را ياري نمايد كه شيطان منفور ما را گمراه نكند.
«اهدنا الصراط المستقيم»
عبارت از راه روشني است كه هر كس در دنيا عمل صالح انجام دهد در قيامت از آن راه به بهشت رهسپار مي گردد.
«صراط الذين انعمت عليهم»
اين همان نعمتي است كه خداوند بر پيامبران گذشته عنايت فرموده است و از خدا مي خواهيم كه ما را نيز مانند آنها مشمول نعمت خويش بگرداند.
[ صفحه 234]
«غير المغضوب عليهم»
منظور يهودياني هستند كه نعمت خدا را به كفر تبديل نمودند. خداوند بر آنها خشم گرفت و به صورت ميمون و خوك درآمدند. ما از خدا درخواست مي كنيم كه بر ما خشم نگيرد.
«و لا الضالين»
عابدان مسيحي صليب به دست هستند كه پس از عيسي بن مريم (عليه السلام) گمراه شدند. ما از خداوند درخواست مي نمائيم كه ما را چون آنان گمراه نسازد. [1] .
[ صفحه 235]
تفسير امام بزرگوار (عليه السلام) از سوره حمد كه به طور خلاصه بيان فرموده اند، حاوي تمام نكاتي است كه قبلا به تفصيل مورد بررسي قرار گرفت و مطابقت دادن اين روايت با روايات قبلي مي تواند ما را در فهم اين سوره مهم ياري نمايد.
نكته مهمي كه در تفسير اخير وجود دارد آن است كه امام بزرگوار (عليه السلام) در تفسير عبارت «غير المغضوب عليهم و لاالضالين» كه آن را شامل افرادي چون يهوديان و مسيحياني كه از راه حق منحرف گشته اند و گمراه شده اند، بيان فرموده اند.
بايد توجه داشت كه چون خطاب امام بزرگوار (عليه السلام) در اين روايت، يك عابد مسيحي گمراه مي باشد بدين جهت با او اينگونه سخن مي گويند. بدون ترديد هر فردي كه اوامر و نواهي خداوند متعال را ناديده بگيرد و با پيامبر و اهل بيت او (عليهماالسلام) دشمني ورزد، همانند يهوديان گمراه خواهد بود.
پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) در روايتي تكان دهنده مي فرمايند:
هر كس ما اهل بيت را دشمن بدارد، خداوند او را يهودي وارد محشر مي كند و هر آينه كسي هزار سال بين ركن و مقام خدا را عبادت كرده باشد سپس بدون ولايت به قيامت وارد
[ صفحه 236]
شود، خداوند او را به رو در آتش خواهد افكند. [2] .
اين روايت به خوبي بيان مي دارد كه گمراهان و مغضوبين تنها شامل يهوديان و مسيحيان منحرف نيستند اگر چه آنان از مصاديق بارز آن مي باشند اما هركس كه اعمالش بر اساس دستورات اهل بيت (عليهماالسلام) و پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) نباشد اگر چه هزار سال در بهترين و محترم ترين مكان هاي دنيا به عبادت خداوند متعال مشغول گردد، از او قبول نخواهد گرديد و در قيامت بدون مجوز ولايت، وارد قيامت شده و در صراط آخرت در جهنم فروافكنده خواهد شد.
روايت ديگري از مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) اين موضوع را مورد تأكيد قرار مي دهد.
امام بزرگوار (عليه السلام) مي فرمايند:
پيشوايي كه اطاعتش واجب است مائيم، انكار كننده رهبري ما، يهودي و يا نصراني خواهد بود. به خدا قسم پس از مرگ آدم (عليه السلام)، زمين بدون پيشوايي بر حق نمانده است، پيشوايي كه مردم را به سوي خدا هدايت كند. پيشوايي كه حجت خدا باشد. آري كسي كه هدايت امام را رها كند،
[ صفحه 237]
هلاك شده و هر كس كه زندگيش بر محور رهبري حق باشد نجات يافته است. [3] .
به طور مسلم، هدايت و رهبري جامعه، فردي را مي طلبد كه از نظر علمي و عقلي سرآمد همه مردم باشد و آگاهيش نسبت به آحاد افراد جامعه برتر باشد. چنين ويژگي را تنها مي توان در حضور ائمه معصومين (عليهماالسلام) جستجو نمود. زيرا آن بزرگواران داراي علمي مي باشند كه سرچشمه اش وحي الهي مي باشد.
پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) كه درس ناخوانده بود اما به وسيله وحي قلبش لبريز از علم بود و هيچ كس را ياراي آن نبود كه از نظر علمي بر آن بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) برتري داشته باشد.
اهل بيت آن بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) نيز كه وارثان علم ايشان مي باشند، داراي چنين ويژگي هايي هستند و علمشان برگرفته از چشمه زلال وحي مي باشد.
بنابراين آن بزرگواران تنها افراد شايسته اي هستند كه داراي صلاحيت رهبري جامعه مي باشند. و بر افراد جامعه لازم است كه همواره خود را تحت رهبري آگاهانه آن بزرگواران قرار دهند و بدين وسيله به سعادت دو جهان نائل گردند.
[ صفحه 238]
پاورقي
[1] و اما قوله: الحمد لله رب العالمين: فذلك ثناء منا علي ربنا تبارك تعالي بما انعم علينا.
و اما قوله: مالك يوم الدين: فانه يملك نواصي الخلق يوم القيامة و كل من كان في الدنيا شاكا او جبارا ادخله النار و لا يمتنع من عذاب الله شاك و لا جبار، و كل من كان في الدنيا طائعا مديما محافظا اياه ادخله الجنة برحمته.
و اما قوله: اياك نعبد: فانا نعبد الله و لا نشرك به شيئا.
و اما قوله: و اياك نستعين: فانا نستعين بالله عزوجل علي الشيطان الرجيم لا يضلنا كم اضلكم.
و اما قوله: اهدنا الصراط المستقيم: فذلك الطريق الواضح، من عمل في الدنيا عملا صالحا فانه يسلك علي الصراط الي الجنة.
و اما قوله: صراط الذين انعمت عليهم: فتلك النعمة التي انعمها الله عزوجل علي من كان قبلنا من النبيين و الصديقين، فنسأل الله ربنا ان ينعم علينا كما انعم عليهم.
و اما قوله غير المغضوب عليهم: فأولئك اليهود بدلوا نعمت الله كفرا فغضب عليهم فجعل منهم القردة و الخنازير، فنسأل الله تعالي ان لا يغضب علينا كما غضب عليهم.
و اما قوله: و لا الضالين: فانت و امثالك يا عابد الصليب الخبيث ضللتم من بعد عيسي بن مريم (عليه السلام) فنسأل الله ربنا لا يضلنا كما ضللتم. (بحارالانوار، ج 10، ص 61).
[2] من ابغضننا اهل البيت بعثه الله يهوديا و لو ان عبدا عبد الله بين الركن و المقام الف سنة ثم لقي الله بغير ولايتنا لاكبه الله علي منخريه في النار. (ديار عاشقان، ج 4، ص 51).
[3] منا الامام المفروض طاعته، من جحده مات يهوديا او نصرانيا، والله ما ترك الارض منذ قبض الله عزوجل آدم (عليه السلام) الا و فيها امام يهتدي به الي الله حجة علي العباد من تركه هلك و من لزمه نجا حقا علي الله. (ثواب الاعمال، ص 459).