و لا الضالين
«و نه راه گمراهان را»
و پناه مي برد به پيشگاه مقدس الهي، كه از جمله راه گم كردگان باشد، و از آن كساني كه بدون شناخت و ناآگاهانه از راه خداوند به بيراهه افتاده و گم شده اند، در حاليكه مي پندارند كه بدون هيچ شكي تنها خودشان نيكوكارند. [1] .
در اين روايت امام بزرگوار (عليه السلام) عبارات مهم و پاياني سوره حمد را مورد تفسير قرار داده و مي فرمايند كه منظور از كساني كه مورد غضب خداوند قرار مي گيرند كساني هستند كه قدرت و عظمت و اراده و فرمان
[ صفحه 232]
الهي را ناديده مي انگارند و به همين خاطر در زمره معاندان و كافران قرار مي گيرند.
و گمراهان كساني هستند كه بدون شناخت و بر اساس ناآگاهي و ناداني، در طريق شناخت حق به بيراهه رفته و گمراه گشته اند، اما به ناداني خود اقرار نمي كنند، بلكه خود را داناترين و آگاه ترين افراد عالم بشمار مي آورند.
پاورقي
[1] اعتصام من ان يكون من الذين ضلوا عن سبيله من غير معرفة و هم يحسبون انهم يحسنون صنعا، فقد اجتمع فيه من جوامع الخير و الحكمة من امر الآخرة و الدنيا ما لا يجمعه شي ء من الاشياء. (من لا يحضره الفقيه، ج 1، ص 482).