«(پروردگارا) ما را به راه كساني هدايت فرما كه به آنان نعمت بخشيده اي».

نمازگزار با بيان اين عبارت از درگاه حضرت باري تعالي، راهي را طلب مي كند كه افراد سعادتمند ديگري نيز بدين طريق هدايت يافته اند. مسلم است كساني را كه خداوند متعال آنان را به اين صراط هدايت فرموده باشد، بدون ترديد از راه يافتگان واقعي هستند.

براي فهم دقيق اين راه، روايتي از مولاي بزرگوار، امام حسن عسگري (عليه السلام) مورد بررسي قرار مي دهيم:

يوسف بن محمد و علي محمد از پدرانشان و از امام عسگري (عليه السلام) روايت كرده اند كه آن حضرت در تفسير صراط الذين انعمت عليهم چنين فرمودند:

يعني گويند ما را به راه كساني راهنمايي فرما كه آنان را به نعمت دين و فرمانبرداريت كامياب كرده اي و آنان همان



[ صفحه 221]



كساني هستند كه خداوند عزوجل درباره آنان فرموده است: و من يطع الله و الرسول فاولئك مع الذين انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا (نساء 69)

«كساني كه خدا و پيغمبرش را اطاعت نمايند همراه با اشخاصي هستند كه خداوند نعمت خود را به آنان مرحمت فرموده است و آنان عبارت از پيامبران، راستگويان، شهيدان و شايستگان مي باشند و چه دوستان و همراهان خوبي هستند»

سپس امام بزرگوار (عليه السلام) فرمودند: اين نعمت، ثروت دنيا و يا تندرستي بدن نيست اگر چه تمامي اينها از نعمت هاي آشكار خداوند است. آيا نمي بيني گاهي كافران بي دين داراي اين نعمت ها هستند؟! ولي شما را تشويق نفرموده است كه دعا كنيد تا شما را به راه آنها هدايت كند بلكه فقط دستور داده كه بخواهيد به راه اشخاصي كه نعمت ايمان و تصديق پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) و ولايت خاندان پاكيزه پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) به آنان عطا گشته است، هدايت شويد... [1] .



[ صفحه 222]



با توجه به تفسيري كه امام بزرگوار (عليه السلام) از عبارت صراط الذين انعمت عليهم بيان فرمودند، متوجه مي شويم كه صراط حقيقي طريقي است كه خداوند متعال پيامبران و راستگويان و شهيدان و شايستگان را به آن هدايت فرموده است و نمازگزار در نمازش از خداوند متعال همان صراط را درخواست مي نمايد.

بنابراين صراط مستقيم راهي است كه خداوند متعال پيامبران را بدان هدايت نموده و بندگانش را نيز بدان طريق سفارش فرموده است و در حقيقت صراط مستقيم راه پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) مي باشد كه ما آن را از درگاه با عظمتش خواستاريم.

مطالعه اين موضوع در روايتي از آن بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) كه بر اساس شان نزول اين آيه بيان گرديده است، ما را به سوي شناخت اين حقيقت راهنمايي مي نمايد

يكي از اصحاب پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) به نام ثوبان، كه نسبت به آن بزرگوار محبت و علاقه شديدي داشت، روزي با حال پريشان به حضورش رسيد. پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) از علت ناراحتي او سؤال نمودند.

ثوبان عرض كرد: زماني كه از شما دور مي شوم و شما را نمي بينم ناراحت مي شوم. امروز در اين فكر فرورفته بودم كه



[ صفحه 223]



فرداي قيامت اگر من اهل بهشت باشم، مسلما در مقام و جايگاه شما نخواهم بود و بنابراين شما را هرگز نخواهم ديد و اگر اهل بهشت نباشم ديگر تكليفم روشن است. بنابراين در هر حال از درك حضور شما محروم خواهم شد. با اين حالم چرا افسرده نباشم؟

و در همين لحظات آيه هاي: و من يطع الله و الرسول فاولئك مع الذين انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا، ذلك الفضل من الله و كفي بالله عليما (نساء 69 - 70)

«كساني كه خدا و پيغمبرش را اطاعت نمايند، همراه با اشخاصي هستند كه خداوند نعمت خود را به آنان مرحمت فرموده است و آنان عبارت از پيامبران، راستگويان، شهيدان و شايستگان مي باشند و چه دوستان و همراهان خوبي هستند. اين موهبتي از جانب خداست و آگاه بودن خداوند (بي نياز به بندگان) كافي است».

نازل شد و بدين ترتيب به اينگونه اشخاص بشارت داد كه افراد مطيع پروردگار در بهشت نيز همنشين پيامبران و برگزيدگان خدا خواهند بود.

سپس پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند:

قسم به خدائي كه جانم در دست اوست، ايمان مسلماني



[ صفحه 224]



كامل نمي شود مگر اينكه مرا از خود و پدر و مادر و همه بستگانش بيشتر دوست بدارد. [2] .

از ماجراي شأن نزول اين آيات و كلام پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) و با توجه به روايتي كه قبلا از مولاي بزرگوار، امام حسن عسگري (عليه السلام) ارائه گرديد، اين حقيقت آشكار مي شود كه صراط مستقيم عبارت از اظهار دوستي خالصانه نسبت به پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و اطاعت از دستورات آن بزرگوار مي باشد كه از سوي خداوند متعال براي راهنمائي امت خويش ارائه گرديده است.

محبت ائمه معصومين (عليهماالسلام) يكي از شرايط اصلي در صراط قرار گرفتن است كه ما آن را از خداوند متعال درخواست مي كنيم.

پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايند:

كسي از شما ايمان نمي آورد مگر اينكه مرا از جان خود، و خانواده مرا از خانواده خود و عترت مرا (ائمه معصومين (عليهماالسلام) را از خانواده خود و ذريه مرا از ذريه خود بيشتر دوست بدارد. [3] .



[ صفحه 225]



دوستي و محبت خالصانه ائمه معصومين (عليهماالسلام) داراي شرايطي مي باشد. محبت آن خاندان نمي تواند ناآگاهانه باشد زيرا محبتي با ارزش است توام با شناخت باشد.

محبت و دوست داشتن ائمه معصومين (عليهماالسلام) اگر همراه با شناخت مقام آن بزرگواران باشد، داراي ارزش والايي مي باشد.

مولاي بزرگوار، امام باقر (عليه السلام) مي فرمايند:

هيچ عملي پذيرفته نيست مگر آنكه بر اساس شناخت باشد و هيچ شناخت و معرفتي مورد قبول نيست مگر آنكه توأم با عمل باشد. كسي كه به مرحله شناخت رسيد، شناختش او را به عمل راهنمايي مي كند و هركس كه شناخت و معرفتي ندارد عملي ندارد. [4] .

دوستي خالصانه ائمه معصومين (عليهماالسلام) توأم با شناخت آن بزرگواران و عمل به دستوراتي توسط آنان بيان گرديده است، شرايط اصلي در صراط بودن است. كساني كه چنين طريقي را در زندگي خود انتخاب نموده اند، بدون ترديد در صراط مستقيم هستند و از كساني هستند كه



[ صفحه 226]



خداوند متعال مصاحبت و همنشيني آن بزرگواران را به آنان وعده فرموده است.

در روايتي ارزنده از مولاي بزرگوار، امام باقر (عليه السلام) چنين مي خوانيم:

امام بزرگوار (عليه السلام) مي فرمايند:

روزي مرد عربي به حضور پيامبر بزرگوار (عليه السلام) آمد و عرض كرد:

اي پيامبر خدا، آيا براي بهشت بهايي هست؟

پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند: بلي

عرض كرد: بهاي آن چيست؟

پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند:

گفتن لا اله الا الله است كه بنده خالصانه آن را بيان نمايد.

مرد عرب عرض كرد: اخلاص آن چيست؟

پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند:

عمل كردن به آنچه كه من در حق آن برانگيخته شده ام و دوستي اهل بيت من.

مرد عرب عرض كرد: پدر و مادرم فداي تو باد. دوستي اهل بيت تو از حق آن است؟

پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) فرمودند:



[ صفحه 227]



(آري) دوستي آنها از بزرگترين حق آن است. [5] .

اين روايت و روايات متعددي كه از پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) به ما رسيده است بيانگر يك حقيقت است و آن اينكه، ادامه دهندگان راه پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) جز اهل بيت (عليهماالسلام) نمي باشند.

نمونه اي از اين روايات مي تواند ما را به اين حقيقت راهنمايي كند:

از پيامبر اكرم (صلي الله عليه و آله و سلم) نقل شده است كه فرمودند:

هركس امامت علي (عليه السلام) را انكار نمايد، پيامبري مرا قبول نكرده است، و هركس پيامبري مرا نپذيرد، خداوندي خدا را انكار نموده است، و هر كس امامت يكي از آنها را (دوازده امام (عليهماالسلام) انكار نمايد، گويا پيامبري همه پيامبران را انكار نموده است. [6] .



[ صفحه 228]



اين روايت بسيار جالب در عين حال تكان دهنده، رابطه نبوت و ولايت را به نحو آشكاري بيان مي دارد و ثابت مي كند كه ولايت ادامه نبوت است كه بر آن اساس، خداوند متعال پيامبر خود را براي راهنمايي انسان ها مبعوث گردانيده است.

بنابراين صراط مستقيمي كه نمازگزار، آن را از خداوند متعال مسئلت و درخواست مي نمايد، راه پيامبران و صديقين و شهيدان و صالحان است كه به تبع آن، ولايت را از او درخواست مي نمايد. زيرا كه ولايت، ادامه راه نبوت است.

در روايتي ارزنده از مولاي بزرگوار، امام باقر (عليه السلام) چنين مي خوانيم:

ما را با ورع و اجتناب از گناهان ياري كنيد، زيرا كساني كه خدا را با ورع ملاقات كنند گشايشي خواهند يافت. زيرا خداوند فرموده است:

و من يطع الله و الرسول فاولئك مع الذين انعم الله عليهم من النبيين و الصديقين و الشهداء و الصالحين و حسن اولئك رفيقا (نساء 69)

«كساني كه خدا و پيغمبرش را اطاعت نمايند همراه با اشخاصي هستند كه خداوند نعمت خود را به آنان مرحمت فرموده و آنان عبارت از پيامبران، صديقان و شهيدان و صالحان مي باشند و چه دوستان و همراهان خوبي هستند».



[ صفحه 229]



و سپس امام بزرگوار (عليه السلام) فرمودند:

نبي از ماست و صديق از ماست و شهدا و صالحين نيز از ما هستند. [7] .

اين روايت به خوبي ثابت مي كند كه ولايت، ادامه همان صراطي است كه خداوند متعال مفهوم آن را در سوره نساء بيان داشته است.

بنابراين زماني كه نمازگزار در نمازش از خداوند متعال درخواست مي نمايد كه

«خدايا ما را به راه راست هدايت فرما، راه كساني كه نعمت به آنان عطا فرموده اي»

منظور راهي است كه نمازگزار از خداوند متعال درخواست مي نمايد كه او را به راه پيامبر (صلي الله عليه و آله و سلم) و ولايت راهنمايي فرمايد.

روايت بسيار جالب و ارزنده ديگري از پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) توسط مولاي بزرگوار، امام باقر (عليه السلام) بيان گرديده است كه ما را در شناخت بهتر صراط مستقيم ياري مي نمايد:

سعد بن طريف گويد: مولاي بزرگوار، امام باقر (عليه السلام) فرمودند: پيامبر خدا (صلي الله عليه و آله و سلم) به علي (عليه السلام) فرمودند:



[ صفحه 230]



يا علي هر گاه روز قيامت بپا گردد، من و تو و جبرئيل بر صراط مي نشينيم و اجازه عبور از آنجا به هيچ كس داده نمي شود مگر كسي اجازه عبوري كه بر اساس ولايت تو در آن ثبت گرديده، همراهش باشد. [8] .

اين روايت بسيار جالب نيز، به طور تلويحي ولايت را در عبور از صراط آخرت، بر مبناي اجراي دستورات ائمه معصومين (عليهماالسلام) در دنيا بيان مي كند كه در روايات قبلي به آن اشاره گرديد.

بنابراين صراط مستقيم، عبارت است از اجراي دستورات احكام پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) كه توسط اهل بيت (عليهماالسلام) به ما رسيده است. اگر كسي موفق به انجام دادن اين دستورات گردد بدون ترديد عبور از صراط آخرت نيز برايش بسيار آسان خواهد شد.