اولين عملي كه يك نمازگزار براي آماده ساختن خود براي نماز و حضور در بارگاه حضرت حق تعالي انجام دهد، بجا آوردن يك وضوي كامل است. وضو داراي شرايط خاصي است كه آگاهي از آن بر هر فرد مسلماني واجب است. فلسفه وضو بر اساس يك حالت عرفاني بنا نهاده شده است.

آب همواره سمبل و علامت طهارت و پاكيزگي بوده است، آب خود پاك است و نيز پاك كننده است هر چيزي كه آلوده باشد به وسيله آب مي توان آن را پاك كرد.

فردي كه مي خواهد خود را لايق حضور حضرت باري تعالي نمايد، بايد خود را در اين مايع پاك كننده، كه خداوند متعال او را به همين منظور آفريده است، به طريقي كه او دستور داده است، شستشو دهد.

كسي كه مي خواهد با خالقي كه تمام جهان هستي اش به اشاره او بستگي دارد و اگر لحظه اي نظر لطفش را از جهان بردارد، جهاني فاني خواهد گرديد، سخن بگويد، بايد خود را لايق مناجات با چنين خالقي بنمايد و در آبي كه خلق فرموده است و دستور وضو در آن را داده است، خود را وضو بدهد، درست به همان شيوه اي كه خود او فرموده است!



[ صفحه 154]



بنابراين لايق حضور شدن، شرايطي لازم دارد و شرايط آن انجام يك وضوي كاملي است كه از طريق پيامبر بزرگوار اسلام (صلي الله عليه و آله و سلم) كه به دستور خداوند عالميان صادر گرديده و به ما رسيده است.

به جا آوردن چنين وضويي شرايط ورود به آن نمازي است كه قرار است آغاز شود و در آن ببينيم كه با كه سخن مي گوئيم و چه مي گوئيم!

بدون ترديد هر عملي داراي علت و فلسفه اي مي باشد. وضو نيز يك عملي است كه داراي فلسفه اي مي باشد. فلسفه وضو را تنها مي توان در سخنان ائمه معصومين (عليهماالسلام) جستجو كرد زيرا تنها آن بزرگواران هستند كه به اسرار و حقايق عالم هستي واقف مي باشند و به اسرار عبادت احاطه علمي دارند.

مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) در زمينه اسرار وضو مي فرمايند:

چون قصد تطهير و وضو كني، مانند شخصي كه مي خواهد خود را به رحمت پروردگار متعال نزديك كند، به آب نزديك شو. زيرا كه خداوند متعال آن را وسيله مناجات و قرب خود قرار داده و مقدمه و دليل بر بساط بندگي و عبادت خود معين فرموده است.

هم چنانكه رحمت پروردگار، گناهان بندگان را محو و نابود مي سازد، آب نيز آلودگي هاي ظاهري را تطهير و پاك مي گرداند.

خداوند متعال مي فرمايد:

هو الذي ارسل الرياح بشرا بين يدي رحمته و انزلنا من السماء



[ صفحه 155]



ماء طهورا (فرقان 48)

«او كسي است كه بادها را بشارت دهنده رحمت خود مي فرستد و از آسمان آبي پاك كننده نازل مي كند».

و باز مي فرمايد:

و جعلنا من الماء كل شي ء حي، افلا يؤمنون (انبياء 30)

«و از آب هر چيزي را زنده گردانيديم آيا ايمان نمي آوريد؟» پس هم چنان كه خداوند متعال هر چيزي از نعمت هاي دنيا را به وسيله آب زنده كرده است، همان گونه، قلبها را در اثر طاعات و بندگي ها به وسيله فضل و رحمت خود، حيات بخشيده است. [1] .

بنابراين اولين گام براي رسيدن به حضور حضرت باري تعالي، تطهير نمودن و وضو ساختن مي باشد. وضو، تطهير جسم از آلودگي هاي ظاهري و غوطه ور شدن در فضل و رحمت پروردگار متعال مي باشد.

مولاي بزرگوار، امام رضا (عليه السلام) نيز در زمينه فلسفه وضو روايتي را بيان فرموده اند كه ما را در شناخت حقيقت وضو ياري مي كند.



[ صفحه 156]



امام بزرگوار (عليه السلام) مي فرمايند:

همانا وضو به خاطر آن مقرر گرديده است كه بنده هنگامي كه در پيشگاه خداي جبار مي ايستد و با او مناجات مي كند، پاك باشد و براي آن است كه بنده در آنچه او را خداي متعال امر فرموده، مطيع و از گناهان و نجاست پاكيزه باشد.

فوايد ديگر وضو، برطرف شدن كسالت و رفع شدن چرت و پاكيزه شدن قلب براي ايستادن در پيشگاه خداي جبار است. و همانا بدين جهت وضو بر صورت و دو دست و دو پا واجب شد كه بنده وقتي در پيشگاه خداي جبار مي ايستد، اين عضوها از جسم او آشكار مي شود زيرا كه شخص با صورتش سجده و خضوع مي نمايد، و با دو دستش سؤال و رغبت و رهبت و تبتل [2] مي نمايد، و با سرش در ركوع و سجود به سوي حضرت حق تعالي روي مي كند، و با پاهايش مي ايستد و مي نشيند. [3] .



[ صفحه 157]



تطهير نمودن جسم و اعضايي كه به هنگام نماز آشكار مي شود در نماز الزامي است. اعضايي مانند سر و دست ها و پاها كه موقع نماز بيرون از لباس قرار مي گيرند، بايد پاكيزه باشد.

زماني كه بنده در نماز به درگاه خدا روي مي كند و زماني كه سر بر ركوع و سجده فرود مي آورد بايد سر و صورتش تطهير شده باشد و با سر و صورتي آلوده در پيشگاه حضرت احديت ظاهر نشود.

زماني كه بنده دستهاي خود را رو به آسمان بلند مي كند و از آستان او، طلب حاجت مي نمايد، دستهايش نبايد آلوده باشد. با دستهاي آلوده چگونه مي توان از خداي بي همتا حاجت خواست!

هدف ديگر وضو، از بين بردن كسالت و سستي و خواب آلودگي مي باشد. دستور اكيد وجود دارد كه با حالت خواب آلودگي و چرت زدن و كسالت و سستي به نماز قيام نكنيد. به همين لحاظ تأكيد فراوان شده است كه وضو را تا حد امكان با آب خنك به جاي آوريد. زيرا آب سرد عوامل فوق را برطرف مي كند و انسان را شاد و سرزنده براي نماز آماده مي سازد.

هدف ديگر نماز، نشاط و شادي روح و قلب مي باشد. زماني كه انسان با آب خنك وضو مي گيرد بدن او كه اعضاي مهم لامسه است با آب خنك تماس پيدا كرده و محرك خنك بودن آب، در قلب نمازگزار، شادابي و شعف ايجاد مي نمايد.

با چنين ويژگي هايي است كه انسان خود را براي حضور در بارگاه حضرت حق تعالي آماده مي سازد.

مناسب ترين عملي كه قبل از وضو به انجام آن تأكيد فراواني شده است، مسواك نمودن و بهداشت دهان و دندان مي باشد زماني كه انسان



[ صفحه 158]



صبحگاهان از خواب بيدار مي شود بوي نامطبوع و آزار دهنده دهان، مانع حضور او در پيشگاه حضرت باري تعالي مي شود. حاضر شدن با چنين وضعيتي در حضور مردم شايسته نيست تا چه رسد به اينكه انسان بخواهد با چنين حالتي، در حضور حضرت باري تعالي قيام كند و با او سخن بگويد.

بنابراين لازم است انسان قبل از وضو و پرداختن به نماز، با مواد تميز كننده،دهان و دندان هاي خود را شستشو دهد و بدين وسيله بوي تعفن دهان را از خود بزدايد و خود را براي حضور در بارگاه حضرت باري تعالي آماده سازد.

مولاي بزرگوار امام باقر (عليه السلام) مي فرمايند:

سحرگاه، پيش از وضو، مسواك كردن از سنت هاي اسلامي است. [4] .

امام بزرگوار (عليه السلام) در اين روايت، بر مسواك زدن به هنگام صبحگاهان تأكيد بيشتري فرموده اند كه علت آن بهداشت دهان و دندان و برطرف نمودن بوي بد آن كه حاصل موادي است كه در لابلاي دندانها مي باشد كه پس از خواب شبانه، در دهان انسان ايجاد مي گردد.

اما بايد توجه داشت كه در روايات اسلامي به مسواك نمودن قبل از هر وضو نيز تأكيد فراواني شده است.



[ صفحه 159]



پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) خطاب به مولاي بزرگوار، اميرالمؤمنين (عليه السلام) مي فرمايند:

يا علي، بر تو باد مسواك نمودن به هنگام هر وضو. [5] .

اگرچه خطاب پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) در اين روايت، مولاي بزرگوار (عليه السلام) مي باشد اما خطاب آن بزرگوار به همه افرادي است كه مي خواهند با جسم و روحي پاكيزه و با نشاط در بارگاه حضرت باري تعالي حضور پيدا كنند.

پس از انجام مسواك و بهداشت دهان و دندان، نمازگزار تصميم مي گيرد وضويش را آغاز كند، لازم است نمازگزار به هنگام وضو نام خدا را بر زبان بياورد، اين عمل او وضويش را كامل مي كند.

پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) فرموده اند:

كسي كه در هنگام وضو بسم الله نگويد، مانند آن است كه وضو نگرفته است. [6] .

بنابراين گفتن بسم الله از تأكيدات عمل وضو مي باشد. بهتر است وضو با نام خدا آغاز گردد.



[ صفحه 160]



پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) در روايتي ديگر مي فرمايند:

كسي كه وضو بگيرد و بسم الله بگويد، تمام بدن خود را طهارت داده است و اين وضو، كفاره گناهان او تا وضوي ديگري است.

و كسي كه بسم الله نگويد، از بدنش تنها آنچه را كه آب بدان رسيده، طهارت داده است. [7] .

بنابراين قبل از آغاز وضو، بهتر است فرد كلمه بسم الله را بر زبان جاري سازد و وضويش را با نام حضرت حق تعالي آغاز نمايد. اين عمل موجب خواهد شد كه وضوي او يك وضوي كامل، و تمام اعضاي بدنش تطهير و پاك گردد.

علاوه بر ياد خدا به هنگام وضو، دعاي بسيار جالبي از مولاي بزرگوار، اميرالمؤمنين (عليه السلام) بيان گرديده است. اين دعا مي تواند آغازگر عارفانه اي براي شروع وضو باشد.

مولاي بزرگوار، اميرالمؤمنين (عليه السلام) مي فرمايند:

فرد نبايد وضو بگيرد تا زماني كه نام خدا را ببرد. پيش از آنكه دست بر آب بزند بگويد:

بسم الله اللهم اجعلني من التوابين، و اجعلني من المتطهرين

به نام خدا، خدايا مرا در زمره توبه كنندگان قرار بده و در زمره



[ صفحه 161]



پاك شدگان قرار بده.

و چون از وضو فراغت يافت بگويد:

اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريك له و ان محمدا عبده و رسوله (صلي الله عليه و آله و سلم)

در اينجا مستحق آمرزش خداي تعالي مي گردد. [8] .

كلام مولاي بزرگوار (عليه السلام) ضمن اينكه مناسب بودن نام خدا را در آغاز وضو مورد تأكيد قرار مي دهد سفارش مي فرمايند در صورت امكان بهتر است چنين دعايي قبل و بعد از وضو نيز با توجه به مفاهيم آن خوانده شود.

بعد از به جا آوردن وضوي كامل بهتر است كه آب وضو با حرارت بدن خشك شود زيرا زماني كه بدن به حالت خمودي و سستي و خواب آلودگي مي باشد آب وضو، دماي بدن را پائين مي آورد در نتيجه حالت سستي بدن را مي زدايد.

مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) مي فرمايند:

كسي كه وضو بگيرد و خود را با حوله خشك نمايد، يك حسنه براي او نوشته مي شود و هر كس وضو بگيرد و خشك نكند، بلكه صبر نمايد تا اعضاي وضو، به خودي خود



[ صفحه 162]



خشك شود، سي حسنه براي او نوشته مي شود. [9] .

هنگامي كه وضو مي گيريم، مقداري آب، سطح پوست محل وضو را فرامي گيرد. اين آب براي تبخير، نياز به گرما دارد. آب، اين گرما را از بدن مي گيرد و دماي بدن نيز متناسب با گرمايي كه از دست داده است پائين مي آيد.

بين لامسه بدن و قلب و روح انسان ارتباط تنگاتنگي وجود دارد. زيرا در هواي گرم، زماني كه بر اثر عواملي پوست بدن خنك مي شود در قلب خود احساس شادابي و شعف مي نمائيم. بنابراين زماني كه وضو مي گيريم، خنكي آب موجب شعف و شادماني روح و قلب ما مي گردد و باعث مي گردد كه ما با نشاط بيشتري به نماز قيام كنيم.

علاوه بر اين، وضو حالت خاص عارفانه اي در قلب و روح انسان ايجاد مي كند و انسان را آماده مي سازد كه خود را لايق حضور حضرت باري تعالي گرداند.

وضو تطهير وجود، و مقدمه حضور يافتن در بارگاه حضرت باري تعالي است. انسان مي خواهد با تطهير خود، خويشتن را لايق حضور گرداند و صورت خود را به جانبي كند كه همه عالم او را تسبيح مي گويند.

پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) مي فرمايند:

كسي كه وضو بگيرد و آن را كامل به جا آورد و با آن دو



[ صفحه 163]



ركعت نماز گزارد كه در آن با خود سخن نگويد، از گناهان خويش مانند روزي كه از مادر متولد شده است، بيرون مي آيد. [10] .

اثر وضوي كامل و نماز با حضور و با خشوع در اين روايت به خوبي جلوه گر است.

شايد در ذهن ما اين تصور ايجاد شود كه وضوي كامل، چگونه وضويي است، چطور مي توان آن وضو را انجام داد؟

آيا تصور مي كنيد كه وضويي كامل تر از وضوي پيامبر بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) وجود داشته باشد؟!

به طور مسلم نمي توان كامل تر از وضوي آن بزرگوار، وضويي را سراغ داشت. بنابراين ببينيم وضوي آن بزرگوار (صلي الله عليه و آله و سلم) چگونه بوده است.

زراره گويد: مولاي بزرگوار، امام باقر (عليه السلام) فرمودند:

آيا مايلي كه وضو گرفتن رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم) را ببيني؟

گفتم بله.

امام بزرگوار (عليه السلام) به خادم منزل گفت آب بياوريد. در كاسه چوبي ضخمي آب آوردند. امام بزرگوار (عليه السلام) كاسه را مقابل خود نهاد و آستينش را بالا زد. بعد دست راست خود



[ صفحه 164]



را در آب فروبرد و فرمود:

اگر دست شما پاك و تميز باشد به همين صورت مي توانيد در ظرف آب داخل كنيد.

بعد مشت خود را پر آب كرد و بر روي پيشاني خود نهاد و فرمود: «بسم الله»

و آب را بر روي صورت و اطراف محاسن خود جاري فرمود و با همان دست راست، يك نوبت پيشاني و دو طرف صورت را با دست كشيد.

بعد از آن دست چپ را در آب فروبرد مشت خود را پر آب نمود و روي آرنج دست راست نهاد و كف دست را بر روي ساعد فروكشيد به صورتي كه آب وضو از سر انگشتان جاري شد. بعد از آن دست راست را در آب فروبرد و مشت خود را پر آب كرد و بر روي آرنج دست چپ نهاد و كف دست راست را بر روي ساعد فروكشيد به طوري كه آب وضو از سر انگشتان جاري شد.

بعد، با همان رطوبت دستها، جلو سر و پشت پاها را مسح كشيد.

مولاي بزرگوار (عليه السلام) فرمودند:

خداوند طاق است و طاق را دوست دارد. براي وضو گرفتن سه مشت آب كفايت مي كند يك مشت براي صورت و دو مشت ديگر براي دو ساعد. بعد با رطوبت دست راست بالاتر از پيشاني را مسح مي كني و با رطوبت باقيمانده پشت پاي راست و با رطوبت دست چپ پشت پاي چپ را مسح



[ صفحه 165]



مي كني.

امام بزرگوار (عليه السلام) فرمودند: مردي از اميرالمؤمنين (عليه السلام) پرسيد كه وضوي رسول الله (صلي الله عليه و آله و سلم) به چه صورت بود؟

اميرالمؤمنين (عليه السلام) به همين صورت وضوي رسول خدا را تشريح كردند. [11] .

با وضويي كه امام بزرگوار (عليه السلام) به اطرافيان خود تعليم فرمودند، به طور غيرمستقيم به آيندگاني كه اين روايت و روايات مشابه را مطالعه مي كنند، طريقه وضوي صحيح را به آنان آموزش مي دهند. وضويي كه امام بزرگوار (عليه السلام) انجام دادند، كامل ترين وضويي است كه با عمل به آن، انسان مي تواند مطمئن گردد كه يك وضوي درست و كامل انجام داده است و خود را براي حضور در پيشگاه حضرت باري تعالي آماده نموده است.



[ صفحه 166]