از صفات ديگر حضرت باري تعالي، صفات اول و آخر مي باشد. براي فهم دقيق اين صفات، روايتي از مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) را مورد بررسي قرار مي دهيم:

[ صفحه 100]

ميمون البان گويد از مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) راجع به اول و آخر بودن پروردگار متعال سؤال شد.

امام بزرگوار (عليه السلام) فرمودند:

(خداي تعالي اولي است كه پيش از او اولي نبوده و آغازي بر او سبقت نگرفته و آخري است كه آخر بودنش به جهت پايان نيست چنانچه از صفت مخلوقات فهميده مي شود (چنانچه گويند فلاني فرزند آخرين فلان فرد است) ولي خداوند تبارك و تعالي قديم است، اول است، آخر است، هميشه بوده و هميشه مي باشد بدون آغاز و بدون پايان. آمدن بر او اطلاق نمي شود و از حالي به حال دگرگون نگردد. او خالق همه چيز است. [1] .

خداوند متعال آغازگر خلقت است كه قبل از آن آغاز، خود وجود داشته است و سپس پديده هاي خلقت را خلق فرموده است.

آخر بودن خداوند متعال به مفهوم پايان اشياء نيست بلكه به مفهوم آن است كه او هميشه بوده و هميشه مي باشد بدون آنكه تغيير و دگرگوني در او پديدار شود.

براي فهم بهتر صفت آخر بودن خداي تعالي روايت بسيار جالبي از مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) مورد بررسي قرار مي دهيم:

[ صفحه 101]

ابن ابي يعفور گويد: از مولاي بزرگوار، امام صادق (عليه السلام) راجع به كلام پروردگار هو الاول و الآخر سؤال كردم و گفتم معني اول را فهميدم و اما معني آخر را شما برايم تفسير بفرمائيد.

مولاي بزرگوار (عليه السلام) فرمودند:

هر چيز جز پروردگار جهانيان نابود شود و دگرگون گردد، يا نابودي و دگرگوني از خارج به او راه يابد يا رنگ و شكل و صفتش عوض گردد و از زيادي به كمي و از كمي به زيادي گرايد. تنها اوست كه هميشه به يك حالت بوده و مي باشد. اوست اول پيش از هر چيز، و اوست آخر براي هميشه. صفات و اسماء گوناگون بر او وارد نشود چنانچه به غير او وارد شود. مانند انسان كه گاهي خاك و گاهي گوشت و خون و گاهي استخوان پوسيده و نرم مي گردد و يا مانند غوره خرما كه گاهي بلح و گاهي بسر (بلح و بسر از مراحل خرماي نارس است) و گاهي خرماي تازه و گاهي خرماي خشك است.

بنابراين در اسماء صفات خداي عزوجل بر خلاف ساير موجودات تبديل و دگرگوني وجود ندارد. [2] .

[ صفحه 102]

با توجه به توضيحي كه امام بزرگوار (عليه السلام) در مورد صفت آخر بودن خداوند متعال بيان فرمودند، مشخص مي شود كه اين صفت داراي مفهوم ويژه اي مي باشد و آن به عدم تغيير و دگرگوني خداوند متعال دلالت دارد.

تمام موجودات جهان، همواره در معرض تغيير و گرگوني مي باشند و تنها ذات حضرت باري تعالي است كه داراي چنين ويژگي نمي باشد، او اول است بي آنكه اولي وجود داشته باشد و آخر است بي آنكه تغيير و دگرگوني در او راه پيدا كرده باشد.

[1] الاول لا عن اول قبله و لا عن بدء سبقه و آخر لا عن نهاية كما يعقل من صفات المخلوقين ولكن قديم اول (و) آخر لم يزل و لا يزال بلابدء و لا نهاية لا يقع عليه الحدوث و لا يحول من حال الاحال، خالق كل شي ء. (معاني الاخبار، ج 1، ص 26).

[2] انه ليس شي ء الا يبيدا او يتغير او يدخله التغير و الزوال او ينتقل من لون الي لون و من هيئة الي هيئة و من صفة الي صفة و من زيادة الي نقصان و من نقصان الي زيادة الا رب العالمين فانه لم يزل و لا يزال بحالة واحدة، هو الاول قبل كل شي ء و هو الآخر علي ما لم يزل (و) لا تختلف عليه الصفات و الاسماء كما تختلف علي غيره، مثل الانسان الذي يكون ترابا مرة و مرة لحما و دما و مرة رقاتا و رميما و كالبسر الذي يكون مرة بلحا و مرة بسرا و مرة رطبا و مرة تمرا، فتتبدل عليه الاسماء و الصفاة والله جل وعز بخلاف ذلك. (اصول كافي، ج 1، ص 156).