سجود منتهاي فروتني و افتادگي عبد است در برابر معشوق حقيقي. و چه بهتر كه ترجمه و توضيح سجود را نيز همانند ركوع از حضرت صادق عليه السلام بشنويم:

زيانكار نيست و با زيانكاران محشور نمي شود كسي كه حق سجده را



[ صفحه 154]



اگر چه در تمام عمر يك بار بجاي آورده باشد. و رستگاري ندارد (از عذاب الهي) هر كه خلوت كند با پروردگار خود در مثل اين حال كه سجود است و حال او در اين حال شبيه باشد به حال كسي كه در مقام خدعه و فريب كسي باشد (يعني سجودش از روي غفلت باشد نه از روي توجه و خضوع) اما از بشارت الهي نسبت به بندگانش كه سعادت در دنيا و بهشت در آخرت است غافل بماند [1] .

دور نيست از عنايت ذات مبارك الهي آن بنده اي كه از مقام سجود خود را به مقام قرب مي رساند و به عمل و كار خود توجه دارد و بساط كبريايي را با سجده مي بوسد و مي داند كه ستايش چه وجود مقدسي را به زبان جاري مي كند، و چه دور است از لطف محبوب آن كس كه در سجده غافل از اوست و ادب و آداب سجده را رعايت نمي كند و به جاي متذكر شدن حق و حقيقت، غافل مي ماند و حرمت مولا را نگاه نداشته و دل به غير او مي بندد. آري، سجده كن اما در نهايت تواضع و ذلت، سجده اي كه آگاهي و شعور آن را همراهي كند؛ آگاهي به اين كه خاكي كه پيشاني بر آن داري و هزاران پاي بشر و موجود زنده ي غير بشر بر آن گذاشته شده ماده ي اصلي آفرينش توست؛ همين خاك بود كه تبديل به نطفه ي وجود تو شد، نطفه اي كه همه از بويش فرار مي كردند. آري ذره اي گمشده در جهان خاك بودي، او با لطف و كرم خودش به وجودت آورد، و همين جسم و بدن را كه ساخته و پرداخته است دوباره به خاك بر مي گرداند و آن گاه براي جزا دادن از همين



[ صفحه 155]



خاك تو را به قيامت خواهد كشيد.

سجود را براي اين قرار داد كه با دل و جان و همه ي حواس و قوا در مقام و عظمت او فاني شوي و جز او كسي را نبيني. آري، هر چه به او نزديك شوي از غيرش دور گردي. هم چنان كه در حال سجود ديده ات چيزي نبيند، بايد دلت نيز چيزي را نبيند. تأسف باد بر كسي كه در نماز و به خصوص در سجده، دل در گرو غير دارد، و در حقيقت به غير دوست نزديك مي شود و از حضرت محبوب دور مي گردد!

در قرآن مجيدش فرموده:

براي كسي دو دل قرار نداديم [2] .

تا با يك دل رو به خدا باشد و با دل ديگر متوجه غير.

آري، يك دل است و بايد روي آن متوجه يكي باشد: خدا و بس. رسول الهي صلي الله عليه و آله مي فرمايد:

دلي كه متوجه اوست، همو متكفل صاحب اوست. كسي كه در نماز مشغول به غير خداست، خود را مسخره كرده و در زمره ي زيانكاران است.

پس از اين كه هفت موضع بر زمين قرار گرفت و دل و جان در گرو عشق معشوق رفت، از شدت اتصال فرياد عاشقان از قلب و زبان بر مي آيد كه: «سبحان ربي الاعلي و بحمده».

آري، از هر عيب و نقص منزه و پاك است صاحب و پرورش دهنده ي اعلاي من، و اين منم كه به كمك او به ستايش و سپاسگزاري مشغولم.



[ صفحه 156]