آن مردمي كه كج فهم هستند، دين را غلط يافته و براي خود راه خدا را تفسير مي كنند و مسير كمال را در آنچه خدا نمي پسندد مي انگارند و براي شناخت حق، سر از معيار و ميزان برتافته و آنچه خود مي خواهند انجام



[ صفحه 147]



مي دهند.

مصداق روشن گمراهي، نصاري هستند، و شايد توجه به غرور علمي و صنعتي آنان - به خصوص در اين روزگار - شما را به اين معنا رهنمون شود كه اينان مسير را آن مي پندارند كه با تكيه بر دانش و صنعت خود ترسيم مي كنند و به راه ساختگي خود يا به آنچه كه از دين به رأي خود تفسير مي كنند عمل مي نمايند.

البته غضب شدگان و گمراهان فقط يهود و نصاري نيستند بلكه هر قشر و طايفه اي كه از راه خدا جدا باشد و سر از معيارهاي الهي برتابد، به نسبت شدت و ضعف وضعش، مغضوب و گمراه است.

بي ترديد، اگر نمازگزار داراي اخلاق و عمل يهود و نصاري و مردم منحرف باشد، مغضوب و گمراه است.

علامت اتصال به نماز حقيقي، داشتن آثار و صفات انبيا و صديقين و شهدا و صالحين است.

امام علي بن ابي طالب عليه السلام جمله ي «اهدنا الصراط المستقيم» را بدين گونه توضيح مي دهد:

آن توفيق كه در روزگار گذشته ما را به پيروي از تو موفق كرد پيوسته دار تا در آينده هم از تو اطاعت كنيم [1] .

حضرت صادق عليه السلام در ترجمه ي اين آيه مي فرمايد:

ما را به ملازمت راهي رهنما باش كه به دوستي تو و به بهشت رساند، و از هواها و آرائي كه ما را دچار رنج و فنا مي گرداند باز دار [2] .



[ صفحه 148]



از رسول خدا صلي الله عليه و آله و اميرالمؤمنين عليه السلام روايت شده كه صراط مستقيم يعني قرآن [3] .

از امام صادق عليه السلام نيز روايت شده كه صراط مستقيم يعني معرفت امام [4] .

در سوره ي مباركه ي حمد آثار مهمي از قبيل توحيد، نبوت، امامت، معاد، حقوق حق و خلق، اتكاي به الله، دلالت به راه خدا، و نفي بت پرستي به چشم مي خورد، كه نمازگزار در اين سفر و معراجي كه دارد بايد به تمام زواياي آن با تمام وجود توجه كند، تا با خواندن يك نماز واقعي، به تمام آن حقايق آراسته گردد.