با اين كه اين دو لفظ در آيه ي شريفه ي «بسم الله» بود، ولي تكرارش بعد از «رب العالمين» لطف مخصوصي دارد، كه ربوبيت حق از جهت قهر و غلبه و فشار بر موجودات نيست، بلكه از جهت رحمت عام و خاص است، كه موجودات در پرتو اين دو حقيقت پرورش مي يابند و هر مربي و معلم و حاكمي آن گاه تربيتش به ثمر مي رسد كه با مهر و محبت باشد و نظام تربيتش به ثمر مي رسد كه با مهر و محبت باشد و نظام تربيت خلق با خالق و انسان و جهان هماهنگ شود.

اين اتصال ربوبيت حق نسبت به موجودات و بخصوص انسان، كه اتصالي است دائم و هميشگي و شامل زندگي دنيا و آخرت، نه بر سبيل قهر



[ صفحه 140]



و غلبه بلكه از راه عنايت و لطف و مرحمت و محبت است. پس مدح و شكر آن وجود مقدس، در حقيقت، پاسخگويي به نداي فطرت در برابر رحمانيت و رحيميت اوست.