تنها در قسمت حشره، تاكنون حشره شناسان نزديك به هفتصد هزار نوع حشره احصا كرده اند. شماره ي حشرات به اندازه اي است كه ارقام براي بيان آن قاصر است. در يك روز تابستاني كه هوا صاف باشد، شماره ي سوسك ها و مگس ها و خرخاكي ها كه در بريدگي تپه اي براي نظام حيات در تكاپو هستند از عده ي نفوس يك قاره بيشتر است. اگر ناگهان نژاد بشر به كلي از روي زمين معدوم شود، مخلوقات ديگري كه بر روي زمين مي لولند به زحمت متوجه غيبت او خواهند شد.

ژان هانري فابر دانشمند نامي فرانسه هميشه مي گفت: تدبر در ساختمان پيكر حيواني كوچك چون مور و تشكيلات منظم حياتي آن، ميلياردها انسان را به سوي خدا رهبري مي كند.

همان تحير و اعجابي كه در جهان فضا و كواكب و عالم نباتات بر آدمي چيره مي شود، چندين برابر آن در جهان حيوانات به آدمي دست مي دهد. اين كه مي گوييم چندين برابر آن، به خاطر آن است كه خورشيد با آن همه عظمت فاقد عنصر حيات و حس و اراده است، اما در جهان حيوانات عنصر ناشناخته ي حيات با همه ي پيچيدگي و ابهامش و با تشكيلات وسيع و عظيمش، بر ساير عجايب عالم ماده افزون گرديده است.

در جهان حيوانات تشكيلات وسيع موجودات ذره بيني چون ويروس ها و باكتري ها و ساير موجودات ذره بيني يا ميكروب ها، گروه هاي گوناگون آن ها، آثار مختلف حياتي آن ها، نقش يكايك اصناف آن ها در سازمان اين عالم خاصه در وضع حالات بشري، ميكرب هاي امراض، ميكرب هاي زحمتكش و خدمتگزار، حشرات ريز، سازمان حياتي آن ها، قدرت احساس آن ها، كيفيت توالد و تناسل گوناگون سراسر جانداران،



[ صفحه 137]



تخم گذاري، تلقيح يا تركيب تخم نر و ماده، حمل، تقسيم، اسرار اسپرماتوزوئيد، اسرار اوول، تشكيلات كروموزوم ها، ژن ها، خزندگان، پرندگان، پستانداران، حيوانات آبي، چهارپايان، سازمان و ساختمان يكايك آن ها، نظامات زندگي آن ها، عواطف و احساسات آن ها، و ميلياردها ميليارد موضوع ديگر وجود دارد كه هر يك از آن ها رشته اي است طولاني و بس پر پيچ و خم كه علوم گوناگوني به بيان اسرار و نظامات اين موجودات و سازمان هاي آن ها پرداخته اند.

اينجاست كه بايد با كمال تواضع و فروتني در برابر خالق هستي به نماز ايستاد و با فرياد جان به پيشگاه مباركش عرضه داشت: «الحمد لله رب العالمين».