فيزيك نجومي به ما مي آموزد كه آسمان صاف و بي ابر، مجموعه ي پهناوري است مركب از خورشيدهاي بي شمار كه مانند مولكول هاي گازي كه به جنبش آورند، در جهان بسيار متفاوت، به طور شتابان رفت و آمد دارند.

«نسر واقع» با سرعت 13 كيلومتر در ثانيه به ما نزديك مي شود، «الدبران» 53 كيلومتر در ثانيه از ما دور مي شود، «سماك رامح» با سرعت 135 كيلومتر در ثانيه مسير موربي را مي پيمايد، دو ستاره ي آخرين دب اكبر به يك سو مي روند، در عين اين كه ستارگان ديگر اين صورت فلكي با سرعت غير قابل تصوري به جهت مخالف روانند.

منظومه ي شمسي ما نيز از اين سرنوشت مستثني نيست: خورشيد با سرعت 19 كيلومتر در ثانيه واله و حيران به سوي كناره ي كهكشان ما روان است و در اين راه بي پايان، زمين و سيارات ديگري را كه موكب او را تشكيل مي دهند با خود مي برد، و در همين حين، يك دستگاه منظومه ي شمسي همراه كهكشان كه يكپارچه مانند چرخ فلك آتشبازي عظيمي به دور خود مي چرخد، قوس بزرگي به سرعت 240 كيلومتر در ثانيه را طي مي كند.

خورشيدي كه هم اكنون مقابل ديدگان ماست در حالي است كه نسبت به عمر كهكشان يا عالم هشت دقيقه پيش بوده، با توجه به اين كه زمين خيلي جوان تر از خورشيد است و در حدود 4 ميليارد و پانصد ميليون سال از



[ صفحه 132]



عمرش گذشته.

شعراي يماني نه سال جوان تر به نظر مي رسد. خوشه ي پرويني كه تماشا مي كنيم منظره ي پانصد سال پيش آن است.

در شب صاف بي ماه، با چشم بي سلاح در صورت مرأة المسلسله قطعه ي ابر مانندي به بزرگي قرص ماه مي توان تشخيص داد كه نور ضعيفي مي پراكند. اين توده ي ابر مانند، ستارگان سحابي است. خارج از كهكشان ها وضعي كه اكنون از آن به نظر ما مي رسد آنچنان است كه در دو ميليون سال پيش داشت. از آن زمان تا كنون بر ستارگان بي شمار آن چه گذشته در اين باره هيچ چيز نمي توان گفت.

كهكشان مرأة المسلسله آخرين مرز ديد بشر است، اما با كمك تلسكوپ مي توانيم ميلياردها سال نوري پيش برويم.

انواري كه اجرام اين جهان دور مي پراكنند به «نور فسيل» موصوف شده اند. البته اين انوار بر بيشتر فسيل هايي كه در زمين به دست آمده اند مقدم مي باشند.

شگفت آن كه نوري آنچنان ضعيف كه ورقه ي شفاف نازكي يا ذره ي غباري مانع تابشش مي شود، با سرعت 300 هزار كيلومتر در ثانيه، صد ميليون كيلومتر راه پيموده است. ظهور همين انوار كه از راهي بسيار دور به ما مي رسند خلأ نسبي فضا را ثابت مي كند و تصويري از عظمت دستگاه آفرينش را (كه دخالت عظيمي در كارگرداني حيات همه ي موجودات دارد) آشكار مي سازد، و اينجاست كه انسان را با تمام وجود وادار مي كند فرياد بزند: «ألحمد لله رب العالمين».

با تقسيم آسمان به چندين بخش، و عكسبرداري از هر بخش، ممكن خواهد بود كه ستارگان گنبد نيلگون را شماره كرد. در رصدخانه ها اين كار



[ صفحه 133]



مي شود. مثلا در رصدخانه ي دانشگاه هاروارد، كليشه اي كه 35 در 45 سانتي متر مساحت دارد بيش از دو هزار كهكشان را نمايان مي سازد، اما شمار كهكشان هايي كه جهان را تشكيل مي دهند در حدود پانصد ميليون است.

در هر كهكشان چند ستاره وجود دارد؟ قطاع هاي چندي از كهكشان منظومه ي شمسي را شمرده اند. يك منجم جوان، بيش از دو ميليون ستاره ي جدا از يكديگر شمرده است. به موجب اين رصدها و آزمايش هاي دقيق ستاره هاي يك كهكشان ما فقط بالغ بر صد ميليارد است!

توجه به اين حقايق از طرف انسان منصف و خردمند است كه او را به تعظيم در برابر جلال و جبروت رب عالمين وا مي دارد و از او مي خواهد كه با تمام هستي ظاهر و باطنش بگويد: «الحمد لله رب العالمين».

در فهرست كتاب علم و زندگي عناوين شگفت آوري را درباره ي اوضاع هستي و مسائلي كه در اطراف ما مي گذرد و آنچه در حيات ما مؤثر است و چيزي جز جلوه ي ربوبيت حضرت رب العالمين نيست، بدين صورت مي خوانيم:

آب به چه شكل هايي يافت مي شود؟ آب از چه چيز تركيب شده؟ چگونه آب براي ما كار انجام مي دهد؟ چگونه آب در هوا وارد مي شود و چگونه از آن خارج مي گردد؟ موجبات وزش باد چيست؟ چگونه رطوبت هوا در وضع جوي تأثير مي كند؟ موجب اختلاف آب و هوا در نقاط مختلف چيست؟

عمر زمين چقدر است؟ چه نيروهايي باعث تخريب زمين مي گردد؟ چه نيروهايي سبب پيدايش كوه ها مي گردد؟ خاك چگونه تشكيل مي گردد؟

چه فلزات سودمندي از زمين به دست مي آيند؟ چه سوخت هايي از زمين مي گيريم؟ كدام مصالح ساختماني را از زمين به دست مي آوريم؟



[ صفحه 134]



حرارت چطور به وجود مي آيد و چگونه اندازه گرفته مي شود؟ چگونه حرارت از جايي به جاي ديگر منتقل مي شود؟ حرارت چگونه اداره مي شود؟

نور چيست؟ اشياء را چگونه مي بينيم؟ چرا اشياء رنگ دارند؟ الكتريسيته ي ساكن از كجا مي آيد؟ چگونه از مغناطيس استفاده مي كنيم؟ جريان برق چگونه توليد مي شود؟ چگونه جريان برق به ما مي رسد؟

چگونه صوت به وجود مي آيد؟ صداها با هم چه تفاوت هايي دارند؟ چگونه مي توانيم بشنويم؟

چگونه در خشكي مسافرت مي كنيم؟ چگونه روي آب سفر مي كنيم؟

موجب پيدايش فصول چيست؟ گياهان و جانوران از چه ساخته شده اند؟

بدن گياهان و جانوران چگونه ساخته شده است؟ جانوران و گياهان چه كارهايي مي توانند انجام دهند؟ گياهان چگونه براي انسان مفيدند؟ جانوران چگونه براي انسان مفيدند؟ گياهان چگونه تكثير مي شوند؟ جانوران چگونه توليد مثل مي كنند؟

چرا ما به غذا احتياج داريم؟ به چه نوع غذاهايي نيازمنديم؟ چگونه گياهان سبز غذاي ما را مي سازند؟ غذاي ما چگونه هضم مي شود؟ غذاي هضم شده چگونه به تمام اعضاي بدن مي رسد؟ انرژي چگونه در بدن توليد مي شود؟

جواب هر يك از اين سؤالات كتاب مفصلي لازم دارد؟ و به قول فخر رازي عالم بزرگ قرن پنجم براي برشمردن نعمت هاي الهي، يك ميليون كتاب هم كفايت نمي كند [1] به راستي در برابر اين مالك و مربي، با كمال معرفت بايد گفت: «الحمد لله رب العالمين».



[ صفحه 135]