سؤالي كه در اين جا مطرح مي گردد اين است كه چرا شيعيان در بين سرزمين هاي جهان، خاك سرزمين كربلا را برگزيده اند و ترجيح مي دهند به هنگام نماز بر آن سجده نمايند و چرا قطعه هايي از تربت ياد شده را در مساجد و خانه هاي خود و يا به هنگام مسافرت با خويش دارند؟

در پاسخ اين پرسش، در پرتو سنت و سيره ي رسول خدا و اهل بيت آن حضرت، دلايل استوار شيعه را از نظر شما مي گذرانيم:



[ صفحه 75]



1. روشن است كه شيعيان سجده بر همه ي خاك ها، سنگ ها و زمين هاي پاك را جايز مي دانند، اما به موجب روايات صحيح اسلامي، برآنند كه برخي از سرزمين ها به خاطر انتساب به شعائر و مقدسات الهي و يا اولياء خدا، داراي تقدس و اولويت خاصي مي باشند.

شكي نيست كه سرزمين مكه مكرمه، به سبب آن كه دربرگيرنده ي بيت الله الحرام، و كعبه ي معظمه است، به عنوان حرم امن الهي و داراي تقدس ويژه اي مي باشد و به خاطر همين پاكي و قداست، از ورود مشركان و كفار به آن سرزمين گرانقدر، جلوگيري مي شود. همچنين سرزمين يثرب و مدينه ي منوره در پرتو احاديثي كه در مورد آن شهر مقدس رسيده است، از ارزش والايي برخوردار است.

يكي از سرزمين هاي مقدس از ديدگاه روايات اسلامي، سرزمين كربلا است كه قربانگاه فرزندان پاك رسول خدا صلي الله عليه و آله و در رأس آنها، حسين بن علي بن ابي طالب عليه السلام مي باشد. در اين جا، نمونه هايي از احاديث معتبري را كه در اين زمينه در كتب روايي هر دو گروه مسلمانان به ويژه كتب دانشمندان اهل سنت رسيده، از نظر شما مي گذرانيم، تا قداست و ارزش خاص سرزمين ياد شده و خاك پاك و مطهر آن، روشن گردد:

ابن حجر هيتمي در كتاب (الصواعق المحرقه)، چنين روايت مي كند:



[ صفحه 76]



«... حسين عليه السلام بر رسول خدا وارد گرديد و به سرعت به جانب آن حضرت شتافت و پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله او را بوسيد. يكي از ملائكه (كه در نزد آن حضرت حضور داشت) از ايشان پرسيد: آيا او (حسين) را دوست مي داري؟ پيامبر صلي الله عليه و آله فرمود: آري. آن فرشته گفت: امت تو او را به شهادت خواهند رساند و اگر بخواهيد جايگاه شهادت وي را به شما نشان خواهم داد. سپس مقداري از ريگ و يا خاك قرمز رنگ آورد، و ام سلمه (همسر رسول خدا) آن خاك را گرفت و در لباس خود قرار داد. «ثابت» گفته است: آن سرزمين را كربلا مي ناميديم.

... و در حديث ديگري آمده است كه پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله آن خاك را بوييد و فرمود: اين خاك، بوي كرب (اندوه) و بلا مي دهد.» [1] .

همچنين از ابن سعد و او نيز از شعبي چنين روايت مي نمايد:



[ صفحه 77]



«علي بن ابي طالب عليه السلام در راه صفين، از سرزمين كربلا عبور فرمود و حوالي نينوا - كه روستايي بر ساحل فرات است - رسيد، در آن جا توقف فرمود و از اسم آن سرزمين سؤال كرد؟ در پاسخ آن حضرت گفته شد: نام آن كربلا است. اميرمؤمنان عليه السلام آن چنان گريست كه زمين (از اشك وي) مرطوب گشت، آن گاه فرمود: روزي به محضر رسول خدا صلي الله عليه و آله وارد گشتم در حالي كه آن حضرت گريان بود. پرسيدم: سبب گريه ي شما چيست؟ فرمود: چند لحظه ي قبل، جبرئيل نزد من بود و به من خبر داد كه فرزندم حسين، در كنار شط فرات، در محلي كه كربلاء ناميده مي شود كشته خواهد شد، آن گاه جبرئيل يك مشت از آن خاك را به من داد تا ببويم، و لذا نمي توانم چشمانم را از گريستن بازدارم.» [2] .

ابن حجر در جاي ديگر، چنين حكايت مي كند:

«... جبرئيل به پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله خبر داد كه امت شما او را خواهند كشت، پيامبر پرسيدند: فرزند مرا؟ جبرئيل



[ صفحه 78]



پاسخ داد: آري و اگر بخواهيد، سرزميني را كه در آن شهيد خواهد شد به شما نشان خواهيم داد، سپس به سرزمين «طف» (كه نام ديگر كربلا مي باشد) در عراق اشاره نمود و از آن جا تربت سرخ رنگي را آورد و به رسول خدا نشان داد و گفت: اين خاك، تربت جايگاه شهادت او است.» [3] .

در پرتو انبوه رواياتي از اين قبيل كه در بسياري از كتب صحاح و مسانيد اهل سنت آمده است، به روشني معلوم مي گردد كه سرزمين كربلاء از ديدگاه رسول خدا و اميرمؤمنان و محدثان اسلامي، از جمله مشاهد مقدسه و مورد احترام مي باشد و تربت پاك و مطهر آن، از امتياز ويژه اي برخوردار است.

در برخي از روايات اسلامي آمده است كه پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله پس از بوييدن خاك كربلا، بر آن تربت مقدس اشك ريخت و



[ صفحه 79]



فرمود: «طوبي لك من تربة (خوشا به حال اين تربت). [4] .

از سوي ديگر، روشن است كه گر چه سجده بر تمام خاك ها، سنگ ها و زمين هاي پاك، جايز مي باشد، ولي سجده بر زمين و خاكي كه علاوه بر پاكي و نظافت ظاهري، از قداست و احترام خاص معنوي نيز برخوردار باشد، شايستگي بيشتري دارد.

از دو مقدمه ي ياد شده نتيجه مي گيريم كه سجده نمودن بر خاك سرزمين هاي مقدسي مانند مكه مكرمه، مدينه ي منوره و از جمله خاك كربلا كه علاوه بر پاكي و طهارت، تقدس معنوي آن نيز به اثبات رسيد، از ترجيح و امتياز بيشتري برخوردار مي باشد. زيرا سرزمين هاي مذكور، به مقدسات اسلامي و يا اولياء الهي و عزيزان درگاه خداي بزرگ، منسوب مي باشند و شرافت آن مشاهد مكرمه، از شرافت الهي صاحبان آنها، سرچشمه مي گيرد.

2. دومين دليلي كه در اينجا يادآور مي شويم، روايات ائمه ي اهل بيت پيامبر صلي الله عليه و آله مي باشد كه اعتبار و حجيت آن از ديدگاه سنت رسول خدا صلي الله عليه و آله در بحث هاي پيشين به اثبات رسيد، زيرا پيامبر گرامي صلي الله عليه و آله مردم را به پيروي از اهل بيت خويش دعوت نموده و حكم آنان را در كنار فرمان قرآن مجيد، حجت دانسته است:

در وسائل الشيعه، چنين مي خوانيم:

«ابوعبدالله (امام جعفر بن محمد صادق عليه السلام) كيسه اي



[ صفحه 80]



زرد رنگ از جنس ديبا داشت كه مقداري از تربت امام حسين عليه السلام در آن كيسه بود و به هنگام نماز، آن را بر روي سجاده مي نهاد و بر آن سجده مي نمود.» [5] .

و در همان كتاب، چنين روايت مي نمايد:

«امام صادق عليه السلام بر چيزي جز تربت امام حسين عليه السلام سجده نمي نمود، و اين به خاطر ابراز تذلل و فروتني در مقابل خداوند بزرگ بوده است.» [6] .

در اين جا، بيان دو نكته لازم به نظر مي رسد:

الف. سجده نمودن ائمه ي اهل بيت عليهم السلام بر تربت كربلا و يا سفارش آنان به امر مزبور، به خاطر استحباب سجده بر تربت امام حسين عليه السلام بوده است و همه ي پيشوايان و فقهاء شيعه بر اين حقيقت اتفاق نظر دارند كه سجده بر تربت امام حسين واجب نيست بلكه فضيلت و ترجيح دارد و امري مستحب مي باشد.

ب. التزام ائمه ي اهل بيت به سجده بر تربت حسين بن علي عليهماالسلام بدان جهت بوده است كه آن حضرت در راه اعلاء كلمه ي توحيد و ترويج دين خدا به شهادت رسيد و لذا مورد مودت وعنايت



[ صفحه 81]



خاص الهي مي باشد. بنابراين، پيشوايان معصوم شيعه، به موجب محبت خدا نسبت به سرباز فداكار اسلام - امام حسين عليه السلام - ترجيح مي دادند بر تربت آن حضرت سجده نمايند و از اين طريق سهم بيشتري از رضايت خداي بزرگ را نصيب خود سازند، و به ابراز فروتني در برابر آفريدگار جهان، جهت دهند. از اين رو، در حديث دوم خوانديم كه امام صادق عليه السلام به منظور اظهار تذلل و فروتني به درگاه خدا به هنگام نماز، تنها بر تربت امام حسين عليه السلام سجده مي نمود.

در پرتو آنچه گذشت، روشن گرديد كه از ديدگاه عترت پيامبر صلي الله عليه و آله و ائمه اهل بيت عليهم السلام كه به موجب روايت ثقلين، قرين قرآن مجيد قلمداد گرديده اند سجده بر تربت امام حسين عليه السلام، شايسته تر و داراي فضيلت بيشتر است. بر اين اساس، شيعيان كه پيروان راستين سنت و سيره ي رسول خدا و عترت پاك آن حضرت هستند نيز، سجده بر تربت امام حسين عليه السلام و خاك كربلا را مستحب مي دانند و ترجيح مي دهند به هنگام نماز، پيشاني خود را بر آن خاك مقدس و مطهر قرار دهند و از اين طريق، نهايت خضوع و تذلل خويش را به درگاه خداوند يكتا، ابراز دارند.

3. از آن جا كه فرزند رشيد رسول خدا، حسين بن علي عليه السلام و فرزندان و اصحاب باوفاي آن حضرت، به منظور حمايت از آيين مقدس توحيد ودفاع از كيان اسلام در برابر طوفان بدعت ها و تحريف هاي حكومت بني اميه، قيام نمودند و در همين راستا به



[ صفحه 82]



شهادت رسيدند، لذا ياد آنان و بزرگداشت خاطره ي فداكاري آن شهيدان راه اسلام وقرآن، به معناي بزرگداشت شريعت مقدسه ي اسلام مي باشد.

حسين بن علي عليه السلام در مسير خويش به جانب كربلا، حكمت قيام و نهضت مقدس خود را چنين بيان فرمود:

«من بدون هدف و به طور عبث و يا به منظور فساد و ستم، قيام نكردم. و تنها با انگيزه طلب اصلاح در امت جدم صلي الله عليه و آله به پا خاستم، من مي خواهم امر به معروف و نهي از منكر نمايم و براساس سيره ي جدم و پدرم علي بن ابي طالب عليه السلام رفتار كنم.» [7] .

روشن است كه اگر انسان مسلمان به هنگام سجده براي خدا، تربت آن سالار شهيدان اسلام را در پيش روي خود مشاهده نمايد و به هنگام هر نماز، پيشاني خويش را بر آن خاك مقدس بگذارد، به ياد فداكاري هاي بي نظير آن اولياء و عزيزان درگاه خدا مي افتد كه جان و مال و فرزندان و ياران خود را در راه اعتلاي شريعت فدا كردند و از اين ماجرا، درس آزادگي، شرافت، و حمايت از كيان اسلام و قرآن مي آموزد.



[ صفحه 83]



بر اين اساس، سجده بر تربت كربلا، نه تنها انسان را از مسير توحيد خارج نمي سازد، بلكه به سجود خالصانه ي او عمق مي بخشد و مسلمانان را با بصيرت بيشتر و آمادگي افزون تر براي فداكاري در راه اسلام و قرآن، به استقبال عبادت خدا مي برد.

تا اين جا به روشني معلوم گرديد كه اعتقاد مسلمانان شيعه مبني بر استحباب سجده بر تربت امام حسين عليه السلام، از ديدگاه سنت پيامبر، سيره و رفتار عملي اهل بيت و عقل سليم انساني، امري مشروع و منطقي مي باشد و با اصول توحيد و يگانه پرستي، كاملا سازگار است.

علامه بزرگوار، حضرت آية الله اميني رضوان الله عليه در كتاب ارزشمند خود (سيرتنا و سنتنا) چنين مي فرمايد:

«آيا سجده نمودن بر تربت (حسين عليه السلام) كه دربرگيرنده ي درس دفاع و حمايت از دين خدا و مقدسات آن و ناموس اسلام است، در مسير تقرب به خداي بزرگ و جلب رضاي وي و مقام خضوع و بندگي در مقابل آفريدگار جهان، مناسب تر نيست؟ آيا سجده بر سرزميني كه رمز عظمت و بزرگواري و كبريائي الهي، و اسرار بندگي و فروتني در برابرخداي بزرگ در بالاترين مرتبه اي را دربردارد، با راز سجده بر زمين سازگارتر نيست؟

آيا سزاوار نيست بر تربتي كه داراي نشانه هاي توحيد و



[ صفحه 84]



فداكاري در راه آن مي باشد سجده نماييم؟ تربتي كه ما را به سوي مهرباني، ترحم ضمير، شفقت و عطوفت فرامي خواند؟» [8] .

همچنين، دانشمند بزرگوار شيعه، علامه كاشف الغطاء رحمه الله در اين زمينه چنين مي فرمايد:

«شايد رمز اين كه شيعه، سجود بر تربت امام حسين عليه السلام را مستحب و افضل مي داند اين باشد كه علاوه بر دلائل مذكور و رواياتي كه در مورد فضيلت تربت كربلاء رسيده است و علاوه بر اين كه تربت كربلا، از نظر نظافت و پاكيزگي نسبت به ساير زمين ها و فرش هايي كه غالبا به غبار و انواع ميكروب ها آلوده اند، علاوه بر آن، از جهت اهداف عاليه و مقاصد والا، بهتر است بر تربت كربلا سجده نمود، زيرا وقتي نمازگزار پيشاني



[ صفحه 85]



خود را به هنگام نماز بر روي چنين تربت مقدسي قرار دهد، فداكاري هاي آن پيشواي بزرگ و اهل بيت آن حضرت و اصحاب ايشان را در مسير عقيده و اصول اسلام و سركوبي ستم و فساد و استبداد، به خاطر مي آورد.» [9] .