پيروان مكتب اهل بيت عليهم السلام كه سجود براي خدا را به پيروي از «سنت و سيره» تنها بر زمين و روييدني هاي آن (مگر خوردني ها و پوشيدني ها) روا مي دانند، براي ابراز خشوع بيشتر به درگاه الهي، ترجيح مي دهند كه بر «تربت» سجده كنند، زيرا سجده بر خاك كه مظهر فروتني انسان در برابر پروردگار است، آدمي را در مقام بندگي و «عبوديت»، استواري بيشتري بخشيده و او را به هدف بلند آفرينش نزديك تر مي نمايد.

گروهي چنين پنداشته اند كه سجده بر تربت، به معناي پرستش خاك و نوعي شرك به حساب مي آيد و در مقام اعتراض مي گويند: چرا شيعيان، بر تربت سجده مي نمايند؟

در پاسخ اين پرسش بايد يادآور شد كه ميان دو جمله «السجود لله» و «السجود علي الأرض» تفاوت روشني وجود دارد. ايراد ياد شده حاكي از آن است كه ميان دو تعبير مذكور، فرق نمي گذارند. به طور مسلم، مفاد «السجود لله» اين است كه «سجده

[ صفحه 18]

براي خداست» در حالي كه معناي «السجود علي الأرض» آن است كه «سجده بر زمين صورت مي گيرد» و به تعبير ديگر، ما با سجده بر زمين، براي خدا سجده مي نماييم.

اصولا تمام مسلمانان جهان بر چيزي سجده مي كنند در حالي كه سجده آنان براي خداست، و تمام زائران خانه ي خدا بر سنگ هاي مسجدالحرام سجده مي نمايند، در صورتي كه هدف از سجده ي آنان، خدا مي باشد.

با اين بيان، روشن مي گردد كه سجده كردن بر خاك و گياه و غيره، به معناي پرستش آنها نيست، بلكه سجود و پرستش براي خدا به وسيله ي خضوع تا حد خاك است. همچنين روشن مي گردد كه سجده بر تربت، غير از سجده براي تربت است.

در اين جا به منظور روشن تر شدن هر چه فزون تر نظريه شيعه، سزاوار است به فرازي از سخنان پيشواي بزرگ شيعيان جهان، امام صادق عليه السلام اشاره نماييم.

«هشام بن حكم مي گويد: از امام صادق عليه السلام درباره ي آنچه سجده بر آن صحيح است، سؤال كردم، آن حضرت فرمود: سجده تنها بايد بر زمين و آنچه مي روياند (جز خوردني ها و پوشيدني ها) انجام گيرد. گفتم: فدايت گردم، سبب آن چيست؟ فرمود: زيرا سجده، خضوع و اطاعت براي خداست و شايسته نيست بر خوردني ها و پوشيدني ها صورت پذيرد، زيرا دنياپرستان، بندگان

[ صفحه 19]

خوراك و پوشاك هستند در حالي كه انسان به هنگام سجده، در حال پرستش خدا به سر مي برد. پس سزاوار نيست پيشاني خود را بر آنچه كه معبود دنياپرستان خيره سر است، قرار دهد. و سجده نمودن بر زمين، بالاتر و برتر است، زيرا با فروتني و خضوع در برابر خداي بزرگ، تناسب بيشتر دارد.» [1] .

اين سخن گويا، به روشني گواه آن است كه سجده نمودن بر خاك، تنها بدان جهت انجام مي گيرد كه چنين كاري با تواضع و فروتني در برابر خداوند يگانه، سازگاري بيشتر دارد.

بر اين اساس، دانشمند بزرگ شيعه، علامه اميني رحمه الله در كتاب ارزنده ي خود (سيرتنا و سنتنا) به اين حقيقت اشاره نموده و چنين مي فرمايد:

«از آن جا كه سجده، جز فروتني، و تذلل در برابر

[ صفحه 20]

عظمت و كبريايي خدا نمي باشد، سزاوار است كه زمين، به عنوان سجده گاه برگزيده شود و نمازگزارا، صورت و دماغ خويش را بر آن نهد تا از رهگذر سرشت پست نخستين خويش كه از آن آفريده شده و به آن باز خواهد گشت و دوباره از آن برانگيخته خواهد شد، به ياد خدا افتد و موجبات پند و اندرز وي فراهم گردد و فرومايگي اصل وي را به او گوشزد نمايد، تا در او خضوع و فروتني و انگيزه بندگي خدا و پرهيز از خودخواهي ها حاصل شود و به روشني دريابد كه مخلوق، قرين و سزاوار خاك است (در مقابل آفريدگار جهان) همراه با تذلل و نيازمندي آفريده شده و جز اين نيست». [2] .

[ صفحه 21]

[1] بحارالأنوار، ج 82، ص 147، باب ما يصح السجود عليه (آنچه سجده بر آن جايز است)، طبع 2، بيروت، مؤسسة الوفاء، سال 1403 ه. ق - 1983 م، به نقل از «علل الشرايع»:

«عن هشام بن الحكم قال قلت لأبي عبدالله عليه السلام: أخبرني عما يجوز السجود عليه و عما لا يجوز؟ قال: السجود لا يجوز الا علي الأرض أو ما أنبتت الأرض الا ما أكل أو لبس. فقلت له: جعلت فداك، ما العلة في ذلك؟ قال: لأن السجود هو الخضوع لله عزوجل فلا ينبغي أن يكون علي ما يؤكل و يلبس، لأن أبناء الدنيا عبيد ما يأكلون و يلبسون، و الساجد في سجوده في عبادة الله عزوجل، فلا ينبغي أن يضع جبهته في سجوده علي معبود أبناء الدنيا الذين اغتروا بغرورها، و السجود علي الأرض أفضل، لأنه أبلغ في التواضع و الخضوع لله عزوجل».

[2] سيرتنا و سنتنا، ص 125:

«و الأنسب بالسجدة التي إن هي إلا التصاغر و التذلل تجاه عظمة المولي سبحانه و وجاه كبريائه: أن تتخذ الأرض لديها مسجدا يعفر المصلي بها خده و يرغم أنفه لتذكر الساجد لله طينته الوضعية الخسيسة التي خلق منها و إليها يعود و منها يعاد تارة أخري، حتي يتعظ بها و يكون علي ذكر من وضاعة أصله، ليتأني له خضوع روحي و ذل في الباطن و انحطاط في النفس و اندفاع في الجوارح إلي العبودية و تقاعس عن الترفع و الأنانية، و يكون علي بصيرة من ان المخلوق من التراب حقيق و خليق بالذل و المسكنة ليس الا».