در قرآن سي و دو بار كلمه «زكوة» به كار رفته كه در مجموع در نوزده سوره آمده است. هم چنين كلمات «صلوة»، «صلاتك»، «صلاته» «صلاتهم»، «صلاتي»، «صلواتهم»، «مصلين»، «مصلي»، هشتاد و سه مرتبه در قرآن به كار رفته است. در اكثر موارد كلمه «زكوة» به همراه «صلوة» آمده است. به جز چند مورد كه در بخشي جداگانه اين آيات به طور دقيق بررسي مي شود كه اميد است با اين بررسي بتوان «همراهي زكوة و نماز در قرآن» را به خوبي بيان كرد. در جدول (1.1) جزئيات دقيق تري را در مورد كاربرد كلمه «زكوة» در آياتِ مورد نظر خواهيد ديد.

در قرآن در ده سوره مكي، مجموعاً در دوازده آيه و هم چنين در نه سوره مدني در بيست آيه به واژه «زكات» اشاره شده است.

تعداد سوره هاي مكي و مدني كه شامل مفهوم زكات مي شوند، تقريباً برابر است. جالب است كه بدانيم «اسلام در سال هاي ابتداي تبليغ خود بيش تر يك فكر و مكتب فكري بوده و احكام آن تدريجاً وارد شده است. [1] تدريجي واجب شدن احكام دو علت اساسي دارد: اول اين كه از لحاظ تربيتي نمي شود كل رفتارها و عادات و عقايد افراد آن هم اعراب متعصب در دوره جاهليت را به يكباره تغيير داد، بنابراين اسلام در ابتدا به صورت يك فكر است و بعد از تغيير عقايد به تدريج دعوت به تغيير رفتارهاي اجتماعي مي كند. دوم اين كه وقتي نيازي در جامعه پيدا مي شده به ضرورت آن، حكمي نيز بيان مي شده است تا هم مشكل مسلمانان حل شود و هم حكم و شرايط آن به صورت يك مثال در ذهن ها باقي بماند تا در موارد مشابه مسلمانان قادر به استنتاج باشند.

جدول 1-1

سوره --- تعداد --- شماره آيات --- مكي/مدني

بقره --- 5 --- 277/177/110/83/43 --- مدني

نسا --- 2 --- 62/77 --- مدني

مائده --- 2 --- 55/12 --- مكي

اعراف --- 1 ---156 --- مكي

توبه --- 4 --- 71/18/11/5 --- مدني

كهف --- 1 --- 81 - مكي

مريم --- 3 ---- 55/13/31 ---- مكي

انبيا --- 1 --- 73 --- مكي

حج --- 2 --- 78/41 --- مدني

مؤمنون --- 1 --- 4 --- مكي

نور --- 2 --- 56/37 --- مدني

نمل --- 1 --- 3 --- مكي

روم --- 1 --- 39 --- مكي

لقمان --- 1 --- 4 --- مكي

احزاب --- 1 --- 33 --- مدني

فصلت --- 1 --- 7 --- مكي

مجادله --- 1 --- 13 --- مدني

مزمل --- 1 --- 20 --- مكي

بينه --- 1 --- 5 --- مدني

اما اين كه زكات در مكه نيز مورد توجه بوده، نشانه اهميت زكات است. اهميتي همپايه نماز كه در همان سال هاي حضور در مكه و حتي قبل از تأسيس حكومت اسلامي، مورد توجه بوده است. از اين جا مي توان به نقش زكات، غير از ماليات دولت اسلامي نيز توجه كرد؛ نقش زكات در تربيت فردي و حل مشكلات مسلمانان، حتي هنگامي كه هنوز حكومت اسلامي تأسيس نشده است. مسلمانان در ابتداي اسلام مورد شكنجه مشركان قرار مي گرفتند و طلب هاي آن ها باز پس داده نمي شد؛ همچنين بردگاني كه اگر آزاد مي شدند، مي توانستند در خدمت اسلام باشند اما در چنگ مشركان اسير بودند؛ زمينه نياز به زكات را در جامعه آن روز نيز حتي قبل از تشكيل حكومت اسلامي ايجاد كرده بود.

مواردي كه به مفهوم زكات پرداخته شده است، در سوره هاي مدني بيش تر و مفصل تر است. اين امر كاملاً منطقي است كه در فضاي آرام مدينه فرصت و زمان كافي براي آموزش احكام اسلامي فراهم بوده كه زكات يكي از آن ها است. در اين آيات علاوه بر مفهوم زكات به ساير احكام نيز پرداخته شده كه در صفحات بعدي در اين باره مطالب بيش تري بيان مي شود. علاوه بر آن در مدينه حكومت اسلامي تأسيس شده بود و لذا زكات به همراه خمس و جزيه در اين شرايط، نقش ماليات و نوعي درآمد حكومت را نيز بر عهده داشته است. به اين دليل در سوره هاي مدني بيش تر به زكات پرداخته شده است.