نماز و نيايش از راه هاي گوناگوني انسان را به انديشه و منش و روش سالم فرا مي خواند:

نخست از راه آشنا ساختن گستره ي جان با ياد خدا و عشق به او و انجام فرمان او براي جلب خشنودي او.

آن گاه از راه دميدن روح اخلاص و راستي و درستي در وجود نمازگزار و انديشه و منش و عملكرد او.

سپس از راه دل سپردن به محتواي واژه واژه اي نماز كه در هر شبانه روز از بينش و باورها و از شناخت خدا و راز و نياز با او تا حكمت و مهر و عدالت او و دادن پاداش و كيفر كارها و تا رفتار و كردار درست را در چشم انداز نمازگزار قرار مي دهد.

و يكي هم از راه توجه دادن به شناخت شرايط و مقدماتي است



[ صفحه 171]



كه رعايت آنها براي درستي نماز واجب است، و نمازگزار را موظف مي سازد تا در راه آماده سازي خود براي نماز به بهداشت جسمي و روحي و پاكسازي ظاهري و باطني و پالايش مادي و مالي و مسكن و لباس خود بينديشد؛ چرا كه برابر مقررات، نمي توان در مكان غصبي نماز خواند، نمي توان با لباس غصبي و نيز غير بهداشتي نماز خواند، نمي توان بر روي فرشي كه از پول حرام فراهم آمده است، نماز خواند. جز با آب پاك و مباح و جز در مكاني كه از غصب و حق كشي و تجاوز به حقوق ديگران پاك و پاكيزه باشد، نمي توان به نماز و نيايش ايستاد، و نيز نمي توان با ستم و تجاوز، غصب و بردن حقوق خصوصي و ملي، با ربا و رانتخواري، و رشوه و كم فروشي و...، مقدمات نماز و پيش شرطهاي آن را فراهم آورد؟

پس فرد و خانواده ي نمازگزار و جامعه و مديريتي كه به راستي در انديشه ي نماز و برپايي نماز و ترويج و همگاني ساختن فرهنگ و ادب و اخلاق نماز است نمي تواند تنها به شعار و آداب ظاهري و انواع تحميل ها و تهديدها بسنده نمايد، بلكه براي خواندن نماز واقعي و برپايي فرهنگ و منش نماز و نيايش، ناگزير از رعايت همه ي اين ها در فراهم ساختن مقدمات و پيش شرطهاي نماز درست است.

با اين بيان، فرد و جامعه ي با ايمان و نمازگزار با دل سپردن به نماز و نيايش و تعهد به تمرين و تكرار اين برنامه ي معنوي و سرود شبانه روزي بايد هر روز بارها و بارها مراقب رعايت حقوق مردم باشد و بكوشد تا با دست و زبان و قلم و قدم و انديشه و روش و قدرت و رفتار و برنامه ريزي و سياست ورزي خويش از هر نوع ستم و حق كشي



[ صفحه 172]



و تحميل و تهديد دوري جويد.

امام سجاد در اين مورد فرمود:

«فأما حق الصلاة فأن تعلم أنها وفادة الي الله، و أنك قائم بين يدي الله، فاذا فعلت ذلك كنت خليفا أن تقوم فيها مقام العبد الذليل الراغب...؛» [1] .

حق نماز بر تو آن است كه بداني به وسيله ي آن به ضيافت خدا مي روي، و در پيشگاه او مي ايستي؛ پس هنگامي كه اين را دانستي، شايسته است كه بسان بنده اي فروتن و خواهان و ترسان و اميدوار و بينوا و گريان و بزرگ دارنده ي خدا، با نهايت آرامش و وقار و زيبايي در سخن و با تقاضاي آزادي از آتش دوزخ به خاطر گناهان، نمازت را با جان و دل به پا داري و حقوق و مرزهاي آن را رعايت نمايي.

بار ديگر به اين سخن ژرف بينديشيم، كه نمازگزار بايد اين سان و با اين وصف و حال و اين خودسازي و مقدمات روحي و معنوي و دروني و اخلاقي به انجام نماز برخيزد تا حق آن را ادا نموده باشد:

1. بسان بنده اي فروتن،

2. بسان بنده اي خواهان رشد و اوج و...،

3. بسان بنده اي ترسان از كوتاهي و حق كشي،

4. بسان بنده اي اميدوار و پرنشاط،

5. بسان بنده اي بينوا و نيازمند بارگاه خدا،

6. بسان بنده اي گريان نه مغرور و غفلت زده،

7. بسان بنده اي بزرگ دارنده ي خدا نه بي توجه و ساده انديش،

8. بسان بنده اي با نهايت آرامش و وقار،



[ صفحه 173]



بسان بنده اي در اوج زيبايي در سخن و منش،

10. و بسان بنده اي با تقاضاي آزادي از آتش دوزخ به خاطر تلاش در راه جبران و اصلاح خود و رشد هماره و اداي حقوق ديگران؛

آري، به بيان امام سجاد بايد نماز را اين گونه به پاداشت و حقوق و مرزهاي آن را رعايت نمود.

راستي اگر كسي نماز را اين سان ببيند و با اين وصف و شرايط بخواند، آن هم چندين بار در شبانه روز، آيا حقوق مردم را پايمال مي سازد؟

پس، نماز و نيايش حقيقي - كه رمز ارتباط عاشقانه و خالصانه ي انسان با خداست - خود انگيزاننده ي او به پاسداشت مقررات خدا و رعايت حقوق ديگران است، و اين رهاورد و فلسفه ي ديگر نماز در قرآن و روايات است.