از شايسته ترين شاگرد قرآن و پيامبر، امام علي بياني است بسيار جان بخش و سازنده كه در هشدار به خردمندان و كمال جويان مي فرمايد:

خردمند و خردورز، آن كسي است كه خود و جامعه و دنيايش را از انواع غفلت ها و مستي ها حراست كند؛ چرا كه اين غرور و مستي ها، خرد را نابود و انسان را به خواري مي كشد.

اين غفلت ها و پستي ها و موانع رشد و رستگاري بر سر راه زندگي، بسيار آسان است، از آن جمله:

غرور و مستي قدرت بادآورده و رياست نقد گريز و محاسبه ناپذير،

غرور و مستي مال و ثروت بادآورده،

غرور و مستي آوازه ي بلند و شهرت اجتماعي،

غرور و مستي وصف و ستايش ها،



[ صفحه 157]



غرور و مستي تملق ها، چاپلوسي ها، گزافه گويي ها، غلوها و بت سازي ها،

غرور و مستي زيبايي و طراوت و شادابي،

غرور و مستي علم و دانش،

غرور و مستي دوران جواني،

غرور و مستي پيروزي بر حريف و رقيب در فراز و نشيب هاي زندگي، و...

«ينبغي للعاقل ان يحترس من سكر المال، و سكر القدرة،

و سكر العلم، و سكر المدح، و سكر الشباب، فان لكل ذلك رياحا خبثة، تسلب العقل و تستخف الوقار.» [1] .

آري، بسيارند چهره ها، رهبران، نظام ها و مردمي كه پس از به دست آوردن پيروزي و فرود نعمت هاي خدا، به جاي سپاسگزاري و ياد هماره ي عظمت خدا و پافشاري در درست انديشي و منش و عمل كرد بهداشتي و عادلانه، دچار مستي مي گردند؛ بلاي غرور و خود فريبي گريبانشان را مي گيرد، بر مركب چموش غفلت و خودپسندي و استبداد در گفتار و منش و مديريت و سياست ركاب مي گيرند و در ميدان اختناق و استبداد، خودكامگي و ديكتاتوري و خود محوري و خشونت به تاخت و تاز مي پردازند و راه انحطاط و نابودي را در پيش مي گيرند، و با خيره سري و نقد گريزي و نظارت ناپذيري، ديوانه وار سر از پا نمي شناسند و مي تازند تا خود،



[ صفحه 158]



خاندان، نظام، جامعه و حرث و نسل خود را به تباهي مي كشند!

يكي از هدف ها و فلسفه هاي نماز و نيايش، مبارزه ي جدي با آفت غرور و غفلت و مستي و پستي برخاسته ي از آن است، چرا كه نماز و ياد خدا - آن هم به صورت يك برنامه ي شبانه روزي - هدف آفرينش را در چشم انداز نمازگزار آگاه و با معنويت قرار مي دهد، تا هدف زندگي را، زندگي زودگذر مادي و كامروايي سطحي ننگرد، به او هشدار مي دهد تا گوهر وجود خود را بشناسد، موقعيت خود را دريابد، جايگاه واقعي خود را پيدا كند، و بينديشد كه از كجا آمده است؟ به كجا روان است؟ و در اين ميان در برابر خود، خداي خود، جامعه و تاريخ و عصر و نسل خود، و جهانيان و آيندگان و حتي زمين و زمان و گورستان و حيوانات مسئول است، و دريابد كه وظايف او چيست؟ و بايد در آن راه بكوشد، و در نتيجه او را از در غلتيدن به چاه غفلت و چاله ي غرور حفظ و از دنياي وجود او غفلت زدايي مي كند.

اين سخن نه گزافه است و نه ادعاي بي دليل، اندكي به واژه ها و جمله ها و اركان و واجبات نماز از آغاز تا انجام آن بنگريد. به «اذان» و «اقامه ي» نماز، كه از واژه هايي زيبا و موزون و پربار و محتوا و جهت بخش و بيدارگر شكل گرفته، و نشانگر اساسي ترين بينش و باور و جهت گيري فكري و رفتاري نمازگزار است و پرده هاي غرور و غفلت را مي درد:

«الله اكبر»

خدا از هر چيزي بزرگ تر است.

«اشهد أن لا اله الا الله».



[ صفحه 159]



گواهي مي دهم كه جز خداي يكتا خدايي نيست.

«أشهد أن محمدا رسول الله»

گواهي مي دهم كه محمد صلي الله عليه و آله فرستاده ي خداست.

«أشهد أن عليا ولي الله»

گواهي مي دهم كه علي عليه السلام دوست خداست.

«حي علي الصلاة»

بشتاب به سوي نماز و براي انجام آن.

«حي علي الفلاح»

بشتاب به سوي رستگاري.

«حي علي خير العمل»

بشتاب براي انجام بهترين كارها در زندگي.

«الله اكبر»

خدا از هر چيزي بزرگتر است.

«الله اكبر»

خدا از هر چيزي بزرگتر است.

«لا اله الا الله»

جز خداي يكتا خدايي نيست.

اينك به واجبات نماز بينديشيد و اثر الهام بخش و بيدادگر و غفلت زداي آن را ببينيد:

به «نيت» نماز، كه چه مي كنيم و چه نماز و چند ركعت نماز و آن را براي انجام فرمان چه كسي بجا مي آوريم، و از آغاز تا پايان نماز هم بر چه نيت و حضور قلب و اخلاص، پايدار مي مانيم و به آفت غفلت و



[ صفحه 160]



تظاهرهم گرفتار نمي شويم.

به «الله اكبر» آغاز هر نمازي بنگريد كه واجب و از اركان نماز است.

به قيام و ايستادن با آرامش كامل و گفتن «تكبيرة الاحرام» - كه همان «الله اكبر» در آغاز نماز است - بينديشيد.

به قرائت در ركعت اول و دوم نمازهاي شبانه روزي، كه بايد نخست سوره ي «حمد»، آن گاه سوره اي كامل از قرآن با حضور قلب و توجه به واژه ها و محتوا و مفهوم آن ها، خوانده شود:

بسم الله الرحمن الرحيم

به نام خداوند مهر گستر مهربان

الحمد لله رب العالمين -

ستايش خدايي را كه پروردگار جهانيان،

الرحمن الرحيم -

بخشاينده و مهربان،

مالك يوم الدين -

[و] خداوندگار روز پاداش است.

اياك نعبد و اياك نستعين -

[بار خدايا!] تنها تو را مي پرستيم و تنها از تو ياري مي جوييم.

اهدنا الصراط المستقيم -

ما را به راه راست هدايت فرما:

صراط الذين أنعمت عليهم غير المغضوب عليهم و لا الضالين -

راه آنان كه بر آن ها نعمت دادي، همانان كه نه مورد خشم [تو]اند، و نه گمراه.



[ صفحه 161]



بسم الله الرحمن الرحيم

به نام خداوند مهر گستر مهربان

قل هو الله أحد -

بگو: اوست خداي يگانه،

الله الصمد

خداي بي نياز،

لم يلد و لم يولد -

نه زاده است و نه زاده شده،

و لم يكن له كفوا أحد -

و نه كسي همتاي اوست.

به قنوت نماز و بالابردن دو دست به سوي آسمان و ذكر آن بنگريد، كه انسان را بيشتر به ياد خدا مفتخر ساخته و از خطر غفلت و آفت غرور نگاه مي دارد.

به ركوع نماز فكر كنيد و به ذكر آن كه باز هم غفلت زدا و جهت بخش است، «سبحان الله سبحان الله سبحان الله»

خداي يكتا پاك و منزه است...

به سجده ي نماز بنگريد، كه نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاي واجب و مستحب، پس از ركوع، دو بار سجده كند، و در سجده بايد هفت عضو از اعضاي بدن خود را بر زمين نهد و خداي را به عظمت ياد كند: «سبحان الله سبحان الله سبحان الله»

خداي يكتا از هر عيب و نقص و نيازي پاك و منزه است.

به تشهد نماز بينديشيد كه نمازگزار بايد در ركعت دوم از نمازهاي



[ صفحه 162]



واجب و ركعت سوم نماز مغرب و ركعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا، پس از سجده بنشيند و با حضور قلب و آرامش جسم و جان چنين بخواند:

«أشهد أن لا اله الا الله، وحده لا شريك له، و أشهد أن محمدا عبده و رسوله، اللهم صل علي محمد و آل محمد»

گواهي مي دهم كه جز خداي يكتا، خدايي نيست. او يكتا و بي همتاست و براي او شريكي در آفرينش و گردانندگي هستي نيست. و گواهي مي دهم كه محمد صلي الله عليه و آله بنده و فرستاده ي اوست. بار خدايا بر محمد صلي الله عليه و آله و خاندان محمد عليهم السلام درود فرست.

به تسبيحات چهار گانه ي نماز بنگريد كه نمازگزار بايد پس از تشهد اول، برخيزد و با آرامش جسم و حضور قلب، سه بار بخواند:

«سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر»

خداي يكتا پاك و منزه است، و ستايش ويژه ي اوست، و جز او خدايي نيست، و خدا از هر چيزي بزرگ تر است.

و به سلام نماز بينديشيد كه نمازگزار پس از تشهد آخرين ركعت نماز، نشسته و با آرامش كامل بايد چنين بگويد:

«السلام عليك أيها النبي و رحمة الله و بركاته، السلام علينا و علي عباد الله الصالحين، السلام عليكم و رحمة الله و بركاته».

سلام بر تو اي پيامبر، و مهر و بركات خدا بر تو باد.

سلام خدا بر ما و بر همه ي بندگان شايسته ي خدا باد.

و سلام و مهر و بركات خدا بر شما اي مردم نمازگزار و شايسته كردار.

... آيا سراسر اين برنامه ي روح نواز و سرود جانبخش شبانه روزي،



[ صفحه 163]



سرشار از ياد خدا و حضور قلب و اثر غفلت زدا و غرورشكن نيست؟