روح نماز و نيايش و هدف و ره آورد و فلسفه ي آن، پيش از هر چيز، ياد خداست كه در قرآن به «ذكر الله» تعبير شده است.

روشن است كه اين «ذكر الله» و ياد خدا، نه ياد زباني و صوري و ظاهري است كه كاري است آسان و بر لب بسياري از عوام بازان و عوام زادگان و جلادادن و ديكتاتورهاي ديروز و امروز حاضر است؛ نه بلكه آن «ذكر» و آن يادي از خدا كه از ژرفاي جان برخيزد و پيش از



[ صفحه 152]



انديشه باشد و مقدمه ي انديشيدن و انگيزه ي حركت گردد و به بينش انديشه و منش و روش تبديل گردد و به انسان جهت دهد.

امام صادق در تفسير اين آيه كه مي فرمايد: «و لذكر الله اكبر... -» [1] .

فرمود:

«ذكر الله عند ما أحل و حرم؛» [2] .

به هنگام برخورد با مقررات و كارهاي روا و ناروا و بر سر دو راهي گزينش روش عادلانه و ظالمانه، ياد خدا نمودن و با پرواي از خدا از ستم و حق كشي چشم پوشيدن و به مسئوليت هاي خويش عمل كردن و حقوق ديگران را پاس داشتن «ذكر الله» و ياد خداست.

آري، اين است «ذكر» خدا و ياد خدا، و اين است روح نماز و جان نيايش و هدف و رهاورد و فلسفه ي آن.

و اين است پاسخ اين پرسش كه: چرا نماز بخوانيم؟

امام رضا عليه السلام در بياني جامع و جالب در ترسيم پرتوي از فلسفه ي نماز و اسرار آن فرمود: راز مقرر شدن نماز و نيايش به صورت يك برنامه ي شبانه روزي آن است كه:

1. از آموزه هاي رشد بخش نماز، روي آوردن به پروردگار و اقرار به نقش پروردگاري و تربيت و پرورش و كمال بخشي او نسبت به همه ي پديده ها به ويژه انسان است.

2. از رهاورد نماز، پيكار با بت سازي ها و پرستش هاي ناروا و توجه به خداي يكتا و رسيدن به عزت و آزادگي و استقلال و حقوق و



[ صفحه 153]



كرامت در سايه سار مهر اوست.

3. هدف ديگر از تشريع نماز، ايستادن انسان در برابر خدا در نهايت فروتني و خضوع و فرمان برداري است، تا روح قانون گرايي و رعايت حقوق در جان او دميده و بارور گردد.

4. درس ديگر نماز، زبان به راستي گشودن و به گناهان و لغزش هاي خود اعتراف كردن و از بارگاه خدا آمرزش خواستن و به راه توبه و جبران و اصلاح و خودسازي گام سپردن است، نه توجيه ندانم كاري ها و بي تدبيري ها و خودكامگي ها و يا زورمدارانه به گردن ديگران نهادن و پافشاري در مسئوليت ناپذيري.

5. هدف ديگر از تشريع نماز آن است كه انسان هر روز و شب پيشاني ادب و بندگي در برابر عظمت خدا بر زمين نهد و درست زندگي كند و نه با خودكامگي و سركوب ديگران.

6. درس ديگر آن است كه انسان هماره به ياد خدا و هشيار باشد و غبار غفلت و فراموشي بر دل او ننشيند و به آفت غرور و مستي و پستي گرفتار نگردد و حقوق ديگران را پايمال سازد.

7. افزون بر اين، تمرين و تكرار اين برنامه باعث مي شود كه نمازگزار آفريدگار و تدبيرگر جان و جهان را از ياد نبرد، و سركشي و طغيان بر او چيره نگردد و روش انحصاري و استبدادي را جايگزين روش آزادمنشانه سازد.

8. و هدف ديگر توجه به خدا و ياد او و ايستادن در برابر او در شبانه روز است، و روشن است كه اين ياد و اين كار، انسان را از انواع گناه و تباهي و بيداد مصون مي دارد؛



[ صفحه 154]



«انما امروا بالصلاة لأن في الصلاة الاقرار بالربوبية، و هو صلاح عام، لأن فيه خلع الأنداد و القيام بين يدي الجبار...» [3] .