در مورد نقش انسان پرور نماز و نيايش و رابطه ي انسان با خدا از امام صادق آورده اند كه چنين فرمود:

«... و في الركوع أدب، و في السجود قرب، و من لا يحسن الأدب لا يصلح القرب؛» [1] .



[ صفحه 139]



در ركوع نماز است كه ادب بنده ي عبادت كننده و يكتاپرست در برابر خدا جلوه گر مي شود. و در سجده هاي آن، راهي است براي نزديك شدن به خدا و قرب معنوي به ذات بي همتاي او؛ و كسي كه مراتب ادب را در بندگي به صورت شايسته اي به جاي نياورد، شرايط و صلاحيت نزديك شدن به خدا را ندارد.

و نيز آورده اند كه فرمود:

«ما يمنع احدكم اذا دخل عليه غم من غموم الدنيا أن يتوضا، ثم يدخل المسجد فيركع ركعتين يدعو الله فيها؟ أما سمعت الله تعالي يقول:

«و استعينوا بالصبر و الصلوة و انها لكبيرة الا علي الخاشعين -» [2] .

هنگامي كه اندوهي از اندوه هاي اين جهان بر دل شما نشست، چه چيز شما را باز مي دارد كه وضو بسازيد و به مسجد برويد و در آنجا دو ركعت نماز عشق و اخلاص بخوانيد و از خداي گره گشا بخواهيد كه گرفتاري و اندوه شما را برطرف سازد؟!

آن گاه افزود: آيا نشنيده ايد كه خداي مهر گستر مي فرمايد: از شكيب و نماز ياري بجوييد؛ و راستي كه اين كار، جز بر فروتنان راستين، بسي گران است؟ [3] .

و نيز از آن حضرت آورده اند كه در بياني روشنگر فرمود:

«امتحنوا شيعتنا عند ثلاث:

عند مواقيت الصلاة كيف محافظتهم عليها؛

و عند اسرارهم كيف حفظهم لها عند عدونا؛

و الي اموالهم كيف مواساتهم لاخوانهم فيها؛» [4] .

شيعيان و دوستداران ما را به وسيله ي سه چيز بيازماييد:



[ صفحه 140]



1. به بهادادن به فرارسيدن وقت نماز، كه مراقبت آنان در مورد خواندن نماز در اول وقت چگونه است؟

2. در حفظ اسرار خود كه چگونه اسرار خود و جامعه و مذهب خود را در برابر دشمن ما نگاه مي دارند؟

3. و به وسيله ي دارايي شان آنان را بيازماييد و ببينيد آيا برادران و خواهران خود را از دارايي خود بهره ور مي سازند و در فراز و فرود روزگار نسبت به آنان ايثار مي كنند؟

و نيز در تعبيري بسيار زيبا و عارفانه فرمود:

«ان الصلاة حجرة الله في الأرض؛» [5] .

نماز و نيايش با روح، دژ و نگهبان خدا در زمين و زمان، براي بندگان خداجو و نمازگزار است.

و نيز فرمود:

«ان الله يدفع بمن يصلي من شيعتنا عمن لا يصلي منهم، و لو اجتمعوا علي ترك الصلاة لهلكوا...؛»

خدا از سر مهر و به بركت نماز و نمازگزاران راستين از شيعيان ما، كيفر و بلا را از آنان كه نماز نمي خوانند، دور مي سازد؛ و اگر همه ي آنان نماز را وانهند، كيفر و عذاب بر آنان فرود خواهد آمد. خدا همچنين به بركت آن گروه از پيروان راستين ما كه زكات و حقوق مالي خويش را مي پردازند، كيفر و بلا را از كساني كه زكات نمي دهند، دور مي سازد؛ و اگر همه ي آنان زكات و حقوق مالي خود را ندهند، كيفر و بلا بر آنان فرود خواهد آمد؛ و نيز خدا به بركت كساني كه حج با معنويت و



[ صفحه 141]



با شرايط بجا مي آورند، كيفر و بلا را از كساني كه حج نمي روند و يا آن را به گونه اي شايسته و خدا پسندانه انجام نمي دهند، دور مي كند؛ و اگر همه ي آنان اين برنامه ي عبادي را وانهند، گرفتاري و بلا بر همه فرود خواهد آمد.

و سرانجام آنكه همسر امام صادق آورده است كه آن حضرت در آخرين ساعت زندگي در اين جهان، ديدگانش را گشود و رو به خاندانش فرمود:

«اجمعوا لي كل من بيني و بينه قرابة؛»

همه ي كساني را كه با من پيوند خويشاوندي دارند، گرد آوريد.

همه را گرد آورديم، آن گاه آن حضرت به هر يك، نگاهي دقيق و سرشار از مهر و صفا افكند و چنين فرمود:

«... ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة؛» [6] .

به كساني كه نماز و رابطه ي عاشقانه و خالصانه ي خود را با خدا سبك بشمارند، شفاعت ما نخواهد رسيد.

و اين سان روشنگري فرمود كه بايد نماز را بزرگ شمرد و فرارسيدن وقت آن را غنيمت دانست و به آن بها داد، نه بسان برخي آن را سبك شمرد، چرا كه سبك شمردن نماز و نيايش يعني بها ندادن به روش مترقي پيشوايان راستين در عبادت خدا، و اين كار سبب حرمان از مهر خدا و بهشت زيباي او و محروميت از شفاعت اهل بيت مي گردد.

اينك بايد انديشيد و پرسيد كه كدامين كار عبادي، به پاي نماز و



[ صفحه 142]



نيايش با خدا مي رسد؟

بايد ديد چه كار معنوي و انساني مي تواند ارزشمندتر از نماز باشد، كه خدا به بركت آن، به نمازگزاران آگاه و با اخلاص، اين گونه وعده ي بخشش و آمرزش و نويد نعمت مي دهد؟

راستي كه چه مژده ي روح بخش و چه نويد اميدوار كننده اي است براي آن ايمان داراني كه به نماز و نيايش با خدا و عشق به او دل بسته اند، و با واژه ها و مفاهيم جانبخش نماز به معراج مي روند!

درست به همين جهت است كه بهترين لحظه هاي انسان با ايمان آن لحظه هايي است كه به نماز مي ايستد و در پيشگاه محبوبش به سجده مي رود و با او به زمزمه و بيان سخن دل مي پردازد.

آري، اين است جايگاه پرفراز نماز در ميان ديگر كارها و ديگر برنامه هاي روزانه ي عبادي در سيره و سخن امام صادق.

برخي از اعمال عبادي و اخلاقي، ممكن است گاه تعطيل گردد، يا به تعويق افتد؛ به عنوان مثال: رفتن به ميدان جهاد و دفاع، براي يك بيمار و يا نابينا واجب نيست؛ اما نماز در هر حال و در همه جا با انسان همراه و همدم است.