امام علي عليه السلام در مورد نماز و نيايش و ره آورد تربيتي و سازنده ي آن به يكي از ياران انديشمندش چنين نوشت:

«و اجعل افضل أوقاتك للصلوة، و اعلم أن جميع اعمالك تبع لصلاتك؛» [1] .

هان اي «مالك»! برترين فرصت هاي زندگي خود را براي نماز و پرستش خدا قرار ده. و بدان كه درستي و پذيرفتگي همه ي كارهاي معنوي و انساني تو در گرو نماز و نيايش با روح و حقيقت تو خواهد بود.



[ صفحه 119]



با اين بيان، يك مدير و كارگزار شايسته در جامعه، بايد بيش از مردم، به نماز و نيايش و رابطه ي ناب و سنجيده با خدا بينديشد و پيام آن را پاس دارد و در ميدان هاي گوناگون زندگي به نماز و ره آورد آن - كه عمل به وعده ها و برنامه ها و رعايت مقررات و تأمين حقوق و كرامت مردم و عدالت ورزي و انصاف در مورد همه ي شهروندان بدون هيچ نگاه تبعيض آميز و جانبدارانه است - بها دهد.

و نيز آن نخستين نمازگزار و ناب ترين نيايشگر با خدا پس از پيامبر، در آخرين سفارش خود به فرزندان و خاندان و رهروان راه خويش چنين فرمود:

«و ألله ألله في الصلاة فانها عمود دينكم، ان قبلت قبل ما سواها و...؛» [2] .

خداي را به ياد آوريد! خداي را به ياد آوريد! شما را به نماز سفارش مي كنم، چرا كه نماز، ستون استوار دين شماست.

اگر در روز رستاخيز نماز انسان مورد پذيرش قرار گيرد، ديگر كارهاي او پذيرفته مي شود...

آري، نماز و نيايش به مفهوم حقيقي آن، در زندگي و تربيت انسان به گونه اي نقش آفرين و سازنده است كه امام علي در آخرين لحظه ها به فرزندان خود - كه سمبل ايمان و پروا و نماز و نيايش و عدالت و آزادگي هستند - آن گونه به رابطه ي عاشقانه با خدا و نماز - كه رمز و سمبل آن است - سفارش مي كند، و سفارش به نماز و نيايش را در كنار



[ صفحه 120]



سفارش به داوري عادلانه و حق گويي، و در كنار سفارش به انجام كارهاي شايسته و ياري ستمديده و دادخواهي به سود او، و در كنار سفارش به روزه و ميهماني خدا، و در كنار سفارش به يتيم نوازي و اصلاحگري ميان مردم و اين گونه عبادت هاي بزرگ قرار مي دهد.

خود آن سمبل نماز و نيايش و تجسم درخشان دادگري و رعايت حقوق مردم، به خاطر بها دادن بسيار به رابطه ي عاشقانه با خدا، غرفه و جايگاه ويژه اي براي نماز و عبادت خود قرار داده بود، كه امام صادق در اين مورد فرمود:

«كان لعلي عليه السلام بيت ليس فيه شي ء الا فراش و سيف و مصحف، و كان يصلي فيه؛» [3] .

امام علي غرفه و جايگاه ويژه اي داشت كه جز فرشي براي نماز و نيايش و شمشيري براي دفاع از حقوق مردم و قرآني براي فرهنگ سازي و فرهنگ باني و تربيت نسل ها چيز ديگري در آن نبود، و آن حضرت در آن اتاق، نمازي ناب و جانانه مي خواند و با خدايش راز و نيازي شورانگيز و تماشايي داشت.

آري، اين اتاق ويژه ي امام علي عليه السلام بود. راستي چه اتاق زيبا و چه محتواي انديشاننده اي در درون آن! يك بار ديگر به سخن امام صادق عليه السلام بنگريد:

اميرمؤمنان اتاقي داشت كه جز يك فرش و يك شمشير و يك قرآن چيز ديگري در آن نبود!

قرآن براي تلاوت، براي رشد و اوج هماره ي انسان و نماد آموزش



[ صفحه 121]



و تربيت و رشد و سازندگي است، و شمشير براي دفاع از حقوق و حرمت بشر و مبارزه در راه عدالت و آزادي، و نماز رمز دوستي با خدا و بندگان او.

به بيان ديگر، آن فرش و آن سجاده، نشانگر رابطه ي شكوفاي آن حضرت با خداست، و آن شمشير، سمبل تلاش و مبارزه اش با حق كشي و خشونت و استبداد براي تضمين حقوق بشر است، و آن قرآن نيز رمز فرهنگ سازي و فرهنگ باني و قانونگرايي و عمل به مقررات.

اي كاش دوستداران و مدعيان پيروي از او در اين مورد درست مي انديشيدند و شفاف و روشن رفتار مي كردند.

و نيز حديث نگاران آورده اند كه:

«و كان أميرالمؤمنين اذا اخذ في الوضوء يتغير وجهه من خيفة الله» [4] .

امام علي هر گاه براي نماز و نيايش، وضو مي ساخت و براي پرستش محبوب و معشوق خويش آماده مي شد، از احساس شكوه و عظمت خدا چهره اش تغيير مي نمود.

و نيز آورده اند كه امام صادق در ركوع و سجده هاي نمازش، بيش از سي مرتبه ياد پرشكوه خدا و ذكر او را - با آهنگ دلنواز و روح پرور خويش - زمزمه مي كرد كه:

«سبحان الله،

سبحان الله،



[ صفحه 122]



سبحان الله...»

خداي يكتا پاك و منزه است، خداي يكتا پاك و منزه است، خداي يكتا پاك و منزه است...

از او آورده اند كه در عظمت نماز و آمرزش خواهي از خدا به وسيله ي آن، چنين فرمود:

«ما أهمني ذنب امهلت بعده حتي اصلي ركعتين، و اسأل الله العافية؛»

لغزشي كه پس از آن، فرصت يافتم تا دو ركعت نماز توبه بخوانم و از خدا آمرزش و اصلاح و جبران آن را بخواهم، مرا اندوهگين نساخت.

و نيز آورده اند كه آن موفق ترين انسان در خودسازي و خودشكوفايي و ايمان و دادگري، در مورد برنامه ي شبانه روزي يك انسان كمال جو و توحيدگرا چنين فرمود:

«للمؤمن ثلاث ساعات:

فساعة يناجي فيها ربه،

و ساعة يرم معاشه،

و ساعة يخلي بين نفسه و بين لذتها فيما يحل و يجمل...؛» [5] .

انسان كمال جو و با ايمان بايد شبانه روز خود را به سه بخش تقسيم كند و از آنها به صورت بهتر و سنجيده تر بهره گيرد:

الف. بخشي را براي نماز و نيايش با پروردگارش قرار دهد:

ب. بخش ديگر را براي تلاش و سخت كوشي براي تأمين هزينه ي زندگي شرافتمندانه؛



[ صفحه 123]



ج. و بخش ديگر را براي تفريح سالم، كه مايه ي نشاط و طراوت زندگي است.

و نيز در نشانگري جايگاه پرفراز نماز و نيايش فرمود:

«من ضيع الصلاة فهو لغيرها اضيع؛» [6] .

كسي كه نماز را ضايع و تباه كند، اعمال و امور ديگر را بيشتر ضايع خواهد نمود.

آري، نماز و نيايش در منطق و منش پويا و زنده ي امام علي تا جايي است، كه ميزان سنجش وارستگي و شايستگي فرد و جامعه ي درستكار و مورد اعتماد است؛ چرا كه وقتي كسي به نماز بها ندهد، در ديگر كارهاي اقتصادي و اخلاقي و اجتماعي نيز قابل اعتماد نيست. در حقيقت ضريب اعتماد افراد جامعه به ميزان تعهد آنان به نماز و فرهنگ نماز است، كه رعايت حقوق مردم و اصول حقوق بشر بخشي از آن است، و اين نشان دهنده ي جايگاه پرفراز نماز و داشتن رابطه ي دوستانه و خالصانه با خداست.

و سرانجام اين كه فرمود:

«ان أسرق الناس من سرق من صلاته؛» [7] .

دزدترين مردم كسي است كه از نماز خويش بدزدد و آن را آن گونه كه شايسته و بايسته است نخواند.