در سازندگي تربيتي نماز و نيايش همين بس كه نماز و ياد خدا در تمام زندگي انسان با او همراه است، و در همه ي زمينه ها همگام و همراه با كارهاي شايسته است.

آري، نماز و نيايش انسان، در كنار تلاوت او خواهد بود.

در كنار روزه و رمضان او خواهد بود.

در كنار زكات و پرداخت حقوق مالي او خواهد بود.

در كنار حج و زيارت او خواهد بود.

در كنار جهاد و تلاش او خواهد بود.

در كنار امر به معروف و نهي از منكر او و مبارزه اش در راه آزادي و حقوق بشر و نهادينه شدن قانون خواهد بود؛ چرا كه تلاوت قرآن، گرفتن روزه، پرداخت زكات، انجام حج، تلاش و جهاد در راه خدا و دعوت به جامعه به نيكي و هشدار از زشتي و ستم و مبارزه در راه آزادي و حقوق بشر و زدودن روش هاي استبدادي و انحصاري از جامعه، با ايمان به آزادي و معنويت و نماز و رابطه ي دوستانه با خدا عمق و محتوا خواهد داشت و بدون معنويت و نماز و ايمان واقعي، محتوا و ارزش و اعتباري نخواهد داشت.

اگر همه ي اين كارهاي شايسته و سودبخش، بهره اي از پاك روشي و صلابت و عطري از صداقت و سازندگي و جلوه اي از فضيلت و معنويت و بشر دوستي با خود داشته باشد، در كنار نماز و رابطه ي خالصانه با خدا خواهد داشت، نه بدون آن؛ چرا كه در نماز و نيايش راستين، تلاوت قرآن هست، بهداشت و تعاون هست، عبادت و



[ صفحه 115]



سياست و مديريت درست هست، مبارزه با نفس و جهاد با استبداد و رعايت حقوق ديگران و به يك كلام، همه ي كارهاي شايسته موج مي زند، نه بدون نماز و نيايش و يا بدون رابطه ي معنوي با خدا.

به همين جهت است كه پيامبر در مورد نقش راستي در منطق و منش و رفتار نمازگزاران فرمود:

«لا تنظروا الي كثرة صلاتهم و صومهم و كثرة الحج و المعروف و طنطنتهم بالليل، و لكن انظروا الي صدق الحديث و اداء الأمانة؛» [1] .

در شناخت و داوري درست در مورد مدعيان ارزشمداري و اصولگرايي، به فزوني نماز و روزه، و حج پياپي و امر و نهي اقتدارگرايانه و سخت، و دعا و زمزمه هاي شبانه ي ظاهري آنان ننگريد؛ بلكه به اثر مثبت آن ها در منطق و منش و ابعاد گوناگون زندگي آنان بنگريد، و ببينيد چه قدر در گفتار خود راستگو هستند و در زندگي، چه اندازه امانتدار و درستكارند.

آري، بايد ديد كه اين نماز و نيايش در زبان و منطق و منش آنان چه قدر اثر نهاده است و تا چه اندازه در برابر چشم دنيا حقوق بشر را رعايت مي كنند؛ چرا كه اگر نماز فرد و جامعه و مديريت و حكومتي، نمازي آگاهانه و حقيقي و خالصانه باشد، نه سوداگرانه و ابزاري، بايد آنان را از زورمداري و پايمال ساختن حقوق مردم باز دارد.