اسلام هنگامي كه از انسان هاي عدالت خواه و دادگر و دادگستر سخن مي گويد، و آن گاه كه سيماي حق طلبان و ستم ستيزان راستين و مبارزان راه آزادي و حقوق بشر را به تابلو مي برد، به روشني نشان



[ صفحه 68]



مي دهد كه ميان عدالت و عدالت خواهي و بيگانگي از ستم و خودكامگي از يك سو، و نماز و نيايش و رابطه ي خالصانه و عاشقانه و آگاهانه با خداي دادگر و ستم ستيز، پيوندي تنگاتنگ و سست ناپذير برقرار است؛ به گونه اي كه يك نمازگزار حقيقي و با فرهنگ، نه تنها در زندگي فردي و خانوادگي و اجتماعي و اقتصادي و سياسي و قضايي و حقوقي و... نمي تواند به آساني و با آرامش روان و وجدان، در حق ديگران ستم و بيداد روا دارد و حرمت و حقوق بشر را در نهان و آشكار پايمال سازد، كه نمي تواند در حق خود و يا ديگر موجودات - حتي يك مورچه و حشره ي ريز و به ظاهر ناچيز هم ستم كند؛ گرچه به اندازه ي سر سوزني! [1] .

قرآن در اين مورد، منطق زيباي نخستين نمازگزار و برترين نيايشگر تاريخ بشر را ترسيم مي كند كه در منشور جاودانه ي خويش به فرمان خدايش مي فرمايد:

«قل امر ربي بالقسط و اقيموا وجوهكم عند كل مسجد و ادعوه مخلصين له الدين كما بداكم تعودون -» [2] .

بگو: پروردگارم به عدالت ورزي و دادگري در همه ي ميدان ها و شرايط فرمان داده است، و نيز خواسته است كه در كنار هر سجده گاهي كه براي نماز



[ صفحه 69]



برمي گزينيد، با همه ي وجود به سوي او روي آوريد، و در حالي كه دين خود را براي او پاك و ناب مي سازيد، ذات بي همتاي وي را بخوانيد.

با اين بيان در نگرش ظريف و زيباي قرآن، نماز و نيايش و رابطه ي آگاهانه و خالصانه با خدا، پيوندي تنگاتنگ با عدالت ورزي و عدالتخواهي و دادگري و دادگستري دارد؛ چرا كه شايستگي و عدالت و كمال و جمال معنوي و انساني بايد از آن كسي باشد كه ميان خود و خدا، ميان خود و ديگر بندگان او، و ميان خود و تك تك پديده هاي آفرينش، رابطه ي عادلانه برقرار مي سازد، و روح دين راستين خدا يعني عدالت خواهي و ستم ستيزي و آزادگي و تلاش و مبارزه در راه تأمين و تضمين حقوق بشر و ديگر جاندار و بي جان.

آري، همين رابطه ي منطقي و پيوند تنگاتنگ ميان نماز و نيايش با دادگري و دادگستري و رعايت حقوق و حرمت قانون و مردم است كه امام علي در روزگار مهندسي سياسي - اجتماعي و مديريت خويش نيز با منش زيبا و دادگري وصف ناپذير و تضمين عجيب حقوق منتقد و مخالف و حتي دشمن خيره سر، اين گونه روشنگري مي كند:

«والله لأن أبيت علي حسك السعدان مسهدا، أو أجر في الأغلال مصفدا، أحب الي من أن ألقي الله و رسوله يوم القيامة ظالما لبعض العباد، و غاصبا لشي ء من الحطام،

و كيف أظلم أحدا لنفس يسرع الي البلي قفولها، و يطول في الثري حلولها...» [3] .



[ صفحه 70]



به خداي سوگند، اگر شب را بر روي خارهاي سخت و گزنده ي بيابانها به سر برم، و يا با غل و زنجير به اين سو و آن سو كشيده شوم، برايم خوشايندتر از آن است كه خدا و پيامبرش را در روز رستاخيز در حالي ديدار كنم كه به برخي از بندگان خدا ستم روا داشته و يا چيزي از دارايي فرد يا حقوق جامعه را به يغما برده باشم!

آخر چگونه به خاطر نفسي كه به فرسودگي شتابان است و زمان ماندنش در دل خاك بسي طولاني است، بر كسي ستم كنم و حقوق او را پايمال سازم؟! نه چنين نخواهم كرد!