راستي چه انگيزه اي باعث شده است تا انسان از سپيده دم تاريخ زندگي خود تاكنون خدا را بجويد و در انديشه ي پرستش خدا و نماز و نيايش باشد؟

آيا انگيزه ي خداجويي و راز نماز و نيايش، در تاريخ پرفراز و فرود انسان- همان سان كه برخي پنداشته اند- عواملي چون ترس، فقر، جهل، استبداد، استعمار، كليسا و كشيش، مسجد و روحاني و زر و زور و تزوير است يا انگيزه هاي ديگر؟

پاسخ در خور به اين پرسش بسيار مهم، فرصت بيشتري مي طلبد، اما پاسخ كوتاه اين كه: گر چه از اين عوامل رواني و اجتماعي و اقتصادي در اين راه بهره گيري هايي ظالمانه و فريبكارانه، به ويژه در جامعه هاي بسته و عقب مانده صورت گرفته است، تا جايي كه برخي جامعه شناسان را هم به سوي اين فرضيه و پندار برده، اما حقيقت اين است كه اين عوامل هرگز انگيزه ي حقيقي خداجويي و پرستش و راز و نماز و نيايش نبوده، بلكه انگيزه ي حقيقي خداجويي و خداپرستي، انگيزه اي دروني است و از ژرفاي جان انسان مي جوشد و هماره به



[ صفحه 18]



همراه اوست.اين انگيزه يا انگيزه ها عبارتند از: