«لمسجد اسس علي التقوي من اول يوم احقّ ان تقوم فيه فيه رجال يحبّون ان يتطهّروا والله يحبّ المطهرين.» [1] .

«همان مسجد كه بنيانش از اول بر پايه تقوا محكم بنا گرديده سزاوارتر است بر اينكه در آن اقامه نماز كني كه در آن مسجد مردان پاكي كه مشتاق تهذيب نفوس خودند درآيند و خدا، مردان پاك مهذب را دوست مي دارد.»

اين آيه به نظر اكثر مفسرين درباره مسجد قبا يعني همان مسجدي كه پيامبر



[ صفحه 51]



اكرم پس از هجرت در نخستين روزهاي ورود به حوالي مدينه آن را ساخت نازل شده است. مسجدي كه اساس آن بر تقوا گذاشته شده و در آن مرداني حضور مي يابند كه خالصانه در صدد بندگي و تهذيب نفس هستند.

درباره ساخت اين مسجد در كتب معتبر تاريخي چنين نقل شده است كه: «روز دوشنبه بود كه رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) در محله قبا وارد شد و تا روز جمعه (يعني چهار روز) در قبا در ميان قبيله بني عمروبن عوف ماند و در همان چند روز مسجد قبا را كه نخستين مسجدي است كه در اسلام بنا شده به دست خود بنا كرد.» [2] .

مسعودي نيز در مروج الذهب با اشاره به تاريخ ورود پيامبر روايت مشابهي را نقل مي كند و مي نويسد: «ورود پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) به مدينه روز دوشنبه دوازدهم ربيع الاول بود. وقتي به مدينه رسيد در قبا بر سعدبن خيثمه فرود آمد و مسجد قبا را ساخت و روز دوشنبه و سه شنبه و چهار شنبه و پنجشنبه در قبا بود و روز جمعه چاشتگاه به راه افتاد.» [3] .

بدين ترتيب اگر تاريخي كه مسعودي نقل كرده است را بپذيريم ساخت مسجد قبا در فاصله دوازدهم تا شانزدهم ربيع الاول سال اول هجري صورت گرفته است. با توجه به اينكه پيامبر براي رسيدن علي (عليه السلام) كه در مكه به موجب مأموريتهايي كه داشت باقي مانده و سپس حركت كرده بود، در قبا منتظر مانده بودند و مي خواستند كه با علي (عليه السلام) وارد مدينه شوند. پس از پيوستن ايشان به پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) در قبا به موجب برخي روايات، رسول گرامي اسلام (صلي الله عليه وآله وسلم) مسجد



[ صفحه 52]



قبا را با ياري علي (عليه السلام) بنا كرد. [4] .

البته با توجه به حضور برخي مسلمانان در قبا و در ميان قبيله بني عمروبن عوف احتمال شركت آنان در ساخت مسجد نيز وجود دارد. به هر حال پيامبر اين مسجد را قبل از ورود به مدينه ساخت و البته پس از تغيير قبله به سوي كعبه پيامبر به همراه جمعي از ياران به محل اين مسجد آمدند و قبله آن را كه به سوي بيت المقدس بود به سوي كعبه گردانيدند و همين امر موجب تعميراتي در مسجد قبا گرديد. ابن سعد در اين باره نقل مي كند كه: «چون قبله از بيت المقدس به كعبه تغيير پيدا كرد پيامبر (صلي الله عليه وآله وسلم) به محل مسجد قبا آمد و ديوار آن را در همين محل كه امروز قرار دارد (زمان مؤلف) بنا نهاد و فرمود جبرئيل جهت قبله را براي من تعيين مي كند. [5] و خود آن حضرت و يارانش براي ساختن آن مسجد سنگ حمل مي كردند.» [6] پس از اين نيز پيامبر اكرم در تمام دوران مدينه احترام و تكريم خاصي از مسجد قبا مي فرمودند و پيوسته مسلمين را به حضور و نمازگزاردن در اين مسجد تشويق مي نمودند و مي فرمودند: «هر كس به اين مسجد من كه مسجد قباست بيايد و در آنجا دو ركعت نماز گزارد با برخورداري از ثواب عمره باز مي گردد.» [7] .

علاوه بر اين تشويق ها پيامبر خود نيز دائماً در اين مسجد حضور مي يافتند و در آن اقامه نماز مي فرمودند. به طوريكه ابن سعد چنين نقل مي كند كه «پيامبر



[ صفحه 53]



(صلي الله عليه وآله وسلم) هر روز شنبه پياده به مسجد قبا مي آمد.» [8] و اينها همگي حاكي از منزلت و جايگاه ويژه مسجد قبا در نزد پيامبر بود. و شايد بتوان گفت كه اين مسجد در مدينه پس از مسجد النبي در رتبه دوم اعتبار و اهميت قرار داشته و دارد؛ مسجدي كه به تعبير قرآن كريم بنيان آن بر تقواي الهي نهاده شده است.