در جوامع روايي شيعه و سني به حدي حديث و روايات در عظمت جايگاه مسجد و همچنين فضيلت نماز و عبادت در مساجد و تكريم اهل مسجد وارد شده است كه بايستي دست به گزينش زد و اخباري را بيان نمود تا به صورت اجمال نسبت به جايگاه مسجد در سنت آگاهي پيدا كرد.

بايد توجه داشت كه اين سخنان و احاديث از زبان كساني نقل مي شود كه مسلمين در طول تاريخ به نام سنت همه تلاش خود را در تأسي به رهنمودهاي آنها نموده اند و همواره به عنوان پيشوايان خود به آنها اقتدا كرده اند، بنا بر اين كاملا طبيعي است كه اين تكريم و تعظيم بازتاب گسترده اي در ميان مسلمين داشته و آنها را به توجه همه جانبه و حضور پيوسته در مساجد در طول تاريخ واداشته است.



[ صفحه 34]



در اين بخش بيشتر به نقل احاديث و روايات اكتفا شده و كمتر توضيح و تفسير داده شده چرا كه احاديث خود گوياترين و رساترين بيان را دارا مي باشند.

امير المؤمنين علي (عليه السلام) فرمود: «دنيا مسجد محبان خداست و نماز گاه فرشتگان او» [1] .

در تكريم و احترام خاصي كه پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم) براي مسجد قائل بوده اند چنين نقل شده است كه: «رسم رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) بود كه هرگاه از سفري برمي گشت ابتدا به مسجد مي رفت و دو ركعت نماز مي خواند. سپس در آنجا مي نشست و مردم به ديدنش مي آمدند.» [2] .

جناب شيخ صدوق (ره) در كتاب شريف «من لايحضره الفقيه» چنين روايت مي كند: «كه در تورات ثبت و مقرر گرديده، به راستي خانه هاي من در روي زمين همان مساجد است، هلا فرخنده باد آن بنده اي كه در سراي خويش وضو سازد و مرا در خانه ام زيارت كند. البته كه گراميداشت ميهمان بر صاحبخانه لازم و فرض است. هلا آنان را كه در تاريكيهاي شب گام برداشتن به سوي مساجد را پيشه ساخته اند. بشارت ده كه در روز رستاخيز با نوري درخشان وارد محشر خواهند شد.» [3] .

پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم) مي فرمايد: «خداوند تبارك و تعالي فرموده است: كه همانا مساجد خانه هاي من در زمين است. مي درخشند براي اهل آسمان همانطور كه



[ صفحه 35]



ستارگان براي اهل زمين مي درخشند.» [4] و نيز فرمود: «در دنيا همچون ميهمانان باشيد و مساجد را خانه هاي خود گيريد.» [5] .

اميرالمؤمنين علي (عليه السلام) مي فرمايد: «نشستن در مسجد در نزد من بهتر است از نشستن در بهشت، چرا كه در نشستن در بهشت خشنودي من است و در نشستن در مسجد رضايت پروردگارم.» [6] .

در بحار روايت شده است كه: «ابو بصير گفت: از امام صادق (عليه السلام) از علت تعظيم مساجد پرسيدم، پس فرمود: همانا امر به تعظيم مساجد براي اين است كه مساجد خانه هاي خدا در زمين است.» [7] .

و نيز امام علي (عليه السلام) مي فرمايد: «هر كس مسجدي را بزرگداشت و احترام كرد در روز قيامت پروردگار را خندان و شادان ملاقات مي كند و نامه عملش به دست راستش داده مي شود.» [8] .

در باب تحيت و احترام مسجد به هنگام ورود احكام و روايات فراواني وارد شده است كه در برخي از آنها از «حق» مسجد بر مؤمنين سخن به ميان آمده است كه از آن جمله پيامبر اكرم (صلي الله عليه وآله وسلم) مي فرمايد: (به هنگام ورود به مسجد) حق مساجد را بدهيد كه آن دو ركعت نماز است قبل از اينكه بنشينيد.» [9] و يا «هنگامي كه يكي از شما وارد مسجد مي شود ننشيند تا اينكه دو ركعت نماز به جا



[ صفحه 36]



آورد.» [10] .

درباره فضائل اهل مسجد و ثوابي كه نصيب آنها مي شود نيز احاديث فراواني وجود دارد.

امام صادق (عليه السلام) فرمود: هر كس پياده به سوي مسجدها گام بردارد، يا رو به مسجد رود، پاهاي خود را بر هيچ تر و خشكي نگذارد، مگر اينكه براي او تسبيح خداوند گويند (يا تسبيح گويند و ثواب آن را در نامه عمل او نويسند) تا طبقه هفتم زمين.» [11] .

اميرالمؤمنين (عليه السلام) مي فرمود: «هر كس پيوسته يا در وقت هر نماز به طرف مساجد روان باشد يكي از اين هشت چيز را بهره خواهد برد: برادري كه در راه خدا مورد استفاده او باشد. يا طرفه دانشي كه از زبده هاي علم باشد، يا نشانه محكمي كه در راه حق او را استوار سازد، يا رحمتي از طرف حق كه در انتظار او بوده، يا كلمه و سخني كه او را از بدي باز دارد، يا شنيدن جمله اي كه او را به راه خير و نجات راهنمايي كند، يا گناهي را از ترس خدا ترك نمايد، و يا آنكه از سر شرم و حيا گناهي را ترك كند.» [12] .

رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) فرمود: «هفت فرد را خداوند در سايه خود قرار مي دهد روزي كه هيچ سايه اي جز سايه او نيست. امام عادل و جواني كه در عبادت خدا رشد كند و بزرگ شود و مردي كه قلبش وابسته به مسجد است هنگامي كه از آن خارج مي شود تا اينكه بدان باز گردد...» [13] .

اميرالمؤمنين علي (عليه السلام) فرمود: «براي همسايه مسجد نمازي نيست مگر در



[ صفحه 37]



مسجد، جز آنكه براي او عذر و علتي باشد، پس گفتند يا اميرالمؤمنين همسايه مسجد كيست؟ فرمود: هر كس كه صداي منادي را بشنود.» [14] .

و نيز رسول خدا (صلي الله عليه وآله وسلم) فرمود: «هر گاه مردي را ديديد كه عادت به حضور در مساجد دارد براي او به ايمان شهادت دهيد.» [15] .

و درباره آباداني و ساختن و نيز پاكيزه كردن مساجد نيز رواياتي موجود است كه از آن جمله:

امام باقر (عليه السلام) فرمود: «هر كه مسجدي بسازد اگر چه به اندازه لانه قطاة [16] ، خداوند عز وجل برايش در بهشت خانه اي مي سازد.» [17] .

پيامبر گرامي اسلام (صلي الله عليه وآله وسلم) مي فرمايند: «هر بنايي وبال صاحبش، در روز قيامت خواهد بود جز مسجد.» [18] .

و نيز فرمود: «هر كه در مسجدي از مساجد خداوند متعال چراغي افروزد، تا وقتي روشنايي آن چراغ در آن مسجد باقيست، فرشتگان و حاملان عرش الهي براي او طلب آمرزش كنند.» [19] .

و در باب پاكيزگي مسجد فرمود: «هر كس روز پنجشنبه و شب جمعه مسجد را بروبد و به اندازه سرمه اي كه در چشم كنند از زباله آنجا بيرون برد خداوند تعالي او را بيامرزد.» [20] و «مساجدتان را از ناپاكي و آلودگي حفظ كنيد.» [21] .

و از امام صادق (عليه السلام) نقل شده است كه: «سه چيز به خداوند متعال شكايت



[ صفحه 38]



مي كنند: مسجد خرابي كه اهل (و همسايگانش) در آن نماز به پا نمي دارند، و عالمي كه در ميان جهّال است و قرآني كه (در گوشه اي قرار دارد) و غبار بر آن نشسته است و آن را نمي خوانند.» [22] .

اينها تنها گوشه اي از رواياتي است كه در منابع روايي مذاهب اسلامي درباره فضيلت و عظمت جايگاه مسجد آمده است و اكنون با مشاهده اين جايگاه مي توان درك كرد كه چرا مساجد اين نهادهاي مقدس جامعه اسلامي، در طول قرنهاي متمادي همچنان اعتبار و ارزش خود را در ميان مسلمين حفظ كرده است و چون نمادي استوار براي تمدن اسلامي دوشادوش تاريخ اين تمدن حركت كرده و به زمان ما رسيده است و يقيناً پس از اين نيز چنين خواهد بود.