1. حضرت صادق عليه السلام مي فرمايد: كان علي قد جعل بيتاً في داره ليس بالصغير



[ صفحه 187]



و لا بالكبير لصلاته، و كان اذا كان الليل ذهب معه بصبي لا يبيت معه فيصلي فيه؛ [1] .

اميرمؤمنان عليه السلام در منزل خود اتاق متوسطي كه نه كوچك بود و نه بزرگ براي نماز خود اختصاص داده بودند و شب ها براي نماز خواندن به آن اتاق مي رفتند و همراه خود طفل كوچكي كه نمي خوابيد به آن اتاق مي بردند.

2. يكي از اصحاب حضرت صادق عليه السلام از آن بزرگوار پرسيد شخصي براي نماز شب، آخر شب قيام مي كند و صدايش را در خواندن نماز بلند مي كند حضرت فرمودند: ينبغي للرجل اذا صلي بالليل أن يسمع أهله لكي يقوم القائم و يتحرك المتحرك؛ [2] .

شايسته است شخصي كه نماز شب مي خواند صدايش را به اهلش برساند تا آنهايي كه آمادگي خواندن نماز شب دارند بشنوند و براي خواندن نماز شب قيام نمايند.

3. مراد از رفتار مذهبي چيست؟ اصولاً روان شناسي را علم رفتار مي دانند، رفتار به يك معنا در روان شناسي يعني مجموعه ي گويش ها، عادت ها، عملكردها، باورها و به يك معنا همه ي آنچه از انسان سر بزند، نسبتاً پايدار است چون پايدار است قابل مشاهده است. چون قابل مشاهده است، قابل ارزيابي است، قابل سنجش است، قابل ارائه ي آمار است و بالطبع چون مي توانيم بسنجيم، مي توانيم پيش بيني هم بكنيم؛ به اين مي گويند رفتار.

اين رفتار مي تواند شغلي باشد، تحصيلي باشد، حرفه اي باشد، اجتماعي



[ صفحه 188]



باشد و مي تواند به معناي «رفتار مذهبي» باشد. جلوه هاي رفتار مذهبي مي تواند نماز باشد، حجاب باشد، تقدم در سلام باشد، روزه باشد، ايثار باشد، خويشتن داري باشد، صداقت باشد، رفتن به جهاد باشد، رفتن به نماز جمعه باشد، حضور در مسجد و در مجامع مذهبي كه همه ي اينها رفتارهاي مذهبي است....

بچه ها كه به دنيا مي آيند ذهنشان كاملاً آماده است تا بر اساس دريافت هاي حسي ياد بگيرند اين دريافت هاي حسي كودكان و نوجوانان با يك احساس توأم است. وقتي مي گوييم احساس مراد ما آن بعد خوشايندي يا ناخوشايندي است اگر مثلاً يك ميوه را براي من نام مي برند يا يك فرد خاصي را نام مي برند و يا از شهر و مكان خاصي صحبت مي كنند يا خوشم مي آيد يا بدم مي آيد. چه زماني اين خوشايندي يا ناخوشايندي براي من پيش مي آيد؟ وقتي كه آن مكان، آن رفتار و يا آن شي ء به گونه اي به من ارائه شده كه من راضي بودم، لذت بردم، آرامش به من داده و شرايطي بوده كه براي من خوشايند بوده من آن وقت خوشم مي آيد و شدت و حدتش هم فرق مي كند؛ به عنوان مثال وقتي كه بچه ها با پدر و مادرشان آشنا مي شوند شناخت بيشتري به پدر و مادر پيدا مي كنند. محبت از پدر و مادر مي بينند بالطبع به رفتارهاي پدر و مادر بيشتر كنجكاو مي شوند هر چقدر بيشتر كنجكاو شوند، بيشتر از آنها مي آموزند و براي اين كه پدر و مادري توجه بچه اش را به خودش جلب كند به طور غير مستقيم تا او ياد بگيرد و يك يادگيري پايدار پيدا كند لازمه اش اين است كه به او محبت بيشتري بكند؛ زيرا بچه ها از هر كس محبت ببينند به او بيشتر



[ صفحه 189]



توجه مي كنند و به هر كس بيشتر توجه كردند از او بيشتر ياد مي گيرند از او بيشتر تقليد مي كنند با او بيشتر همانند سازي مي كنند. به همين جهت همه ي رفتارها را بچه ها ياد مي گيرند و رفتارهايي كه مستعد آن هستند در آنها ظاهر مي شوند. زماني كه شاهد جلوه هاي رفتارهاي مذهبي در پدر و مادر هستند اين رفتارهاي مذهبي تداعي مي شود با بهترين احساسات، اين قسمت را با مثال بيان مي كنم:

اگر بچه ها مي بينند بهترين اوقات پدر و مادرشان زماني است كه آنها به نماز ايستاده اند، اگر چيزي مي خواهند به پدر بگويند يا چيزي از مادر مي خواهند صبر مي كنند وقت نماز برسد؛ زيرا مي بينند كه آرام ترين، راحت ترين شرايط و هيأت پدر و مادر زماني است كه وقت اذان است، زماني است كه به اذان گوش مي دهند، زماني كه مي خواهند براي نماز آماده شوند. مي بينند زيباترين جامه، خوش بوترين و معطرترين لباس در تن پدر و مادر زماني است كه مي خواهند نماز بخوانند و از نظر اخلاقي خوش اخلاق ترين زمان عمرشان است آن وقت مي بينيم اين نماز تداعي مي شود با بهترين احساسات، براي بچه مي ماند اين نقشي است كه خانواده در ظهور رفتار مذهبي دارد و بچه همان موقع بدون اين كه پدر و مادر بخواهند شروع مي كند به نماز خواندن و به نماز علاقه مند مي شود؛ و زيباترين، دوست داشتني ترين شرايط اوقات براي بچه ها زماني است كه پدر و مادر نماز مي خوانند و اما اگر خداي ناكرده شرايط نماز را براي بچه ها سخت بكنيم در بدترين شرايط رواني بخواهيم نماز بخوانيم بچه ها يواش يواش احساس مي كنند كه نماز



[ صفحه 190]



يك چيز كاملاً خشن و سخت است. يعني بابا وقتي نماز مي خواند همه بايد ساكت باشند، كسي جلويش نرود كه مبادا حواسش پرت شود و بچه ها در يك تنش خاصي بايد به سر ببرند، در اين صورت ما احساس بچه ها را آزرده مي كنيم و نسبت به مسجد هم همين طور است. كارگزاران مسجد به خصوص امام جماعت يا خادم مسجد وقتي بچه ي خردسال 3 يا 4 ساله كه با پدر يا مادرش به مسجد مي رود، وقتي فضاي مسجد را باز و آرام مي بيند مي خواهد بدود اگر خداي ناكرده به او اخم و تندي بشود، آزردگي رواني و عاطفي پيدا بكند يواش يواش با مسجد قهر مي كند.

در مدرسه به همين صورت است، در مدرسه هم، با احساس بچه ها سر و كار داريم بچه ها بايد بيابند كه باكمال ترين، باسوادترين، خوش اخلاق ترين، متين ترين مديران، ناظم ها و معلمين، نمازخوان هاي آنها هستند براي بچه هاي مدرسه به خصوص دبستان، معلمين كامل ترين الگوها هستند و بچه مي خواهد خودش را با او همانند بكند هر چقدر معلم بيشتر به بچه محبت بكند بچه بيشتر از او مي خواهد ياد بگيرد. و يكي از مشكلات تربيتي بچه ها تعارض هاي خانه و مدرسه است و يا تعارض هاي زباني و عملي پدر و مادر و يا اولياي مدرسه و نداشتن شيوه ي مطلوب براي انتقال ارزش ها كه ما بعضاً ارزش ها را قرباني مي كنيم به خاطر اين كه شيوه ي خوبي در ارائه نداريم. [3] .



[ صفحه 191]