(ان ناشئة الليل هي اشد وطأ و اقوم قيلا ان لك في النهار سبحا طويلا)

«مسلما برنامه (عبادت) شبانه پابرجاتر و با استقامت تر است. و تو در روز تلاش مستمر و طولاني خواهي داشت.»



[ صفحه 137]



تأثير نيايش در دل شب

اين آيات همچنان به بحث پيرامون عبادت شبانه، و آموزش هاي معنوي در پرتو تلاوت قرآن در دل شب، ادامه مي دهد، و در حقيقت به منزله بيان دليلي است براي آنچه در آيات قبل آمده است، مي فرمايد: «اين دستور عبادت و تلاوت شبانه به خاطر آن است كه برنامه (عبادت و تعليم) شب پابرجاتر و با استقامت تر است (ان ناشئة الليل هي اشد وطئا و اقوم قيلا) [1] .

«ناشئة» از ماده نشي ء (بر وزن نثر) به معني حادثه است و در اين كه منظور از آن در اين جا چيست سه تفسير براي آن ذكر شده:

نخست اين كه منظور ساعات شب است كه يكي بعد از ديگري حادث مي گردد، يا خصوص ساعات آخر شب و سحرگاه.

ديگر اين كه منظور برنامه قيام براي نماز و عبادت و تلاوت قرآن است همان گونه كه در حديثي از امام باقر عليه السلام و امام صادق عليه السلام نقل شده كه فرمودند: «هي القيام في آخر الليل الي صلاة الليل»: «منظور قيام در آخر شب براي نماز شب است». [2] .

و در حديث ديگري از امام صادق عليه السلام در تفسير اين آيه آمده: «قيامه عن فراشه لا يريد الا الله»: «منظور برخاستن از بستر است كه هدفي جز خدا نداشته باشد.» [3] .

سوم اين كه منظور، آن حالات معنوي و روحاني و نشاط و جذبه ملكوتي است كه در دل و جان انسان در اين ساعات مخصوص شب به وجود مي آيد كه آثارش در روح انسان عميق تر و دوامش بيشتر است.

البته اين تفسير و تفسير قبل از آن لازم و ملزوم يكديگرند و مناسب



[ صفحه 138]



است كه هر دو در معني آيه جمع باشد.

«وطئا» در اصل به معني گام نهادن و همچنين به معني توافق كردن است.

تعبير به «اشد وطئا» يا به معني مشقت و زحمتي است كه قيام و عبادت شبانه دارد، و يا به معني تأثيرات ثابت و راسخي است كه در پرتو اين عبادات در روح و جان انسان پيدا مي شود (البته معني دوم مناسب تر است).

اين احتمال نيز وجود دارد كه به معني توافق بيشتري است كه در اين لحظات در ميان قلب و چشم و گوش انسان و بسيج همه آنها در مسير عبادت پيدا مي شود.

«اقوم» از ماده «قيام» به معني پابرجاتر و صافتر است، و «قيل» به معني سخن گفتن است كه در اين جا اشاره به ذكر خدا و تلاوت قرآن است.

روي هم رفته اين آيه از آياتي است كه با تعبيرات پرمحتوايش رساترين سخن را درباره «عبادت شبانه» و نيايش سحرگاهان، و راز و نياز با محبوب، در ساعاتي كه اسباب فراغت خاطر از هر زمان فراهم تر است و همچنين تأثير آن در تهذيب نفس، و پرورش روح و جان انساني، بيان كرده است و نشان مي دهد كه روح آدمي در آن ساعات آمادگي خاصي براي نيايش و مناجات و ذكر و فكر دارد.

در آيه بعد مي افزايد: «اين به خاطر آن است كه در روز، تلاش و كوشش مستمر و فراواني خواهي داشت» (ان لك في النهار سبحا طويلا)

دائما مشغول هدايت خلق و ابلاغ رسالت پروردگار، و حل مشكلات زندگي جمعي و فردي هستي، و مجال كافي براي عبادت و نيايش حاصل نمي شود، بنابراين، عبادت شبانه را جانشين آن كن. [4] .



[ صفحه 139]