(كانوا قليلا من الليل ما يهجعون و بالاسحارهم يستغفرون)

«آنها كمي از شب را مي خوابيدند. و در سحرگاهان استغفار مي كردند.»

يعني پاسي از شب رفته بلند مي شوند و مشغول نماز شب و قرآن و استغفار مي شوند. بعضي از مفسرين گفته اند: مراد استغفار در نماز وتر است. بعضي هم گفته اند خود نماز خواندن در سحرگاهان، استغفار است.

پيامبر اكرم صلي الله عليه و اله هم فرموده اند: «آخر شب براي تهجد و نماز شب نزد من محبوب تر است از آغاز شب، زيرا خداوند مي فرمايد: پرهيزگاران در سحرگاهان استغفار مي كنند.» [1] .

امام صادق عليه السلام نيز فرموده اند: «نيكوكاران بهشتي در نماز وتر به هنگام سحر هفتاد مرتبه از خدا طلب آمرزش و استغفار مي كنند.» [2] .

نكته ها:

1 - توجه به خدا و خلق خدا

آنچه از اوصاف براي متقين و محسنين در اين آيات آمده در حقيقت در دو بخش خلاصه مي شود توجه به خالق آن هم در ساعاتي كه از هر نظر آمادگي براي راز و نياز با او و حضور قلب فراهم است، و عوامل اشتغال فكر و انصراف ذهن به حداقل مي رسد، يعني در اواخر شب.

و ديگر توجه به نيازهاي نيازمندان اعم از آنها كه نياز خود را ظاهر مي كنند يا مكتوم مي دارند.



[ صفحه 129]



2 - شب خيز كه عاشقان به شب راز كنند

با اين كه نماز شب از نمازهاي نافله و مستحب است، ولي كرارا در قرآن مجيد به آن اشاره شده، و اين نشانه ي اهميت فوق العاده آن مي باشد، تا آن جا كه قرآن آن را وسيله وصول به مقام محمود (سوره اسراء - 79) و مايه روشني چشم (چنان كه در آيه 17 سوره سجده آمده) شمرده است.

در روايات اسلامي نيز فوق العاده روي اين راز و نياز شبانه و بيداري در سحرگاهان تكيه شده است:

در يك جا پيامبر صلي الله عليه و اله آن را كفاره ي گناهان مي شمرد و مي فرمايد: «يا علي ثلاث كفارات، منها التهجد بالليل و الناس نيام»: «سه چيز است كه كفاره ي گناهان است يكي از آن ها تهجد در شب است در حالي كه مردم در خوابند.» [3] .

در حديث ديگري از رسول خدا صلي الله عليه و اله آمده است: «اشراف امتي حملة القرآن و اصحاب الليل»: «شريفان امت من حاملان قرآن و اصحاب عبادت هاي شبانه اند.» [4] .

و باز در حديث ديگري در وصاياي آن حضرت به علي عليه السلام آمده است كه چهار مرتبه تكرار فرمود: «عليك بصلوة الليل»: «نماز شب را هرگز ترك مكن» و از امام صادق عليه السلام در تفسير آيه ي مورد بحث (كانوا قليلا من الليل ما يهجحون) چنين نقل شده: «كانوا اقل الليالي تفوتهم لا يقومون فيها»: «كمتر شبي بر آنها مي گذشت كه بيدار نشوند و عبادت نكنند.» [5] .

باز در حديث ديگري آمده كه پيامبر صلي الله عليه و اله فرمود: «الركعتان في جوف الليل احب الي من الدنيا و ما فيها»: «دو ركعت نماز در دل شب از دنيا و آنچه در آن است نزد من محبوب تر است.» [6] .



[ صفحه 130]



و نيز در حديثي مي خوانيم كه امام صادق عليه السلام به سليمان ديلمي (يكي از يارانش) فرمود: «لا تدع قيام الليل فان المغبون من حرم قيام الليل»: «قيام شب را براي عبادت فراموش مكن، مغبون است كسي كه از قيام شبانه محروم گردد.» [7] .

البته روايات در اين زمينه بسيار است و تعبيرات فوق العاده جالبي در آنها ديده مي شود، مخصوصا نماز شب به عنوان يك وسيله مؤثر براي آمرزش گناهان، بيداري فكر و انديشه، روشنايي دل، و جلب رزق و روزي فراوان و تندرستي معرفي شده است كه ما بيشتر آنها را در بخش هاي مختلف آورده ايم. [8] .