(امن هو قانت اناء الليل ساجدا و قائما يحذر الاخرة و يرجوا رحمة ربه قل هل يستوي الذين يعلمون و الذين لا يعلمون انما يتذكر اولو الالباب)



[ صفحه 126]



«آيا چنين كسي با ارزش است يا كسي كه در ساعات شب به عبادت مشغول است و در حال سجده و قيام، از عذاب آخرت مي ترسد، و به رحمت پروردگارش اميدوار است؟! بگو آيا كساني كه مي دانند با كساني كه نمي دانند يكسانند؟ تنها صاحبان عقل متذكر مي شوند.»

در اين آيه روش مقايسه كه روش شناخته شده قرآن براي تفهيم مسائل مختلف است استفاده كرده مي گويد: «آيا چنين كسي شايسته و با ارزش است يا كسي كه در ساعات شب به عبادت پروردگار و سجده و قيام مشغول است، با او راز و نياز مي كند از عذاب آخرت مي ترسد و به رحمت پروردگارش اميد دارد.» (أمن هو قانت آناء الليل ساجدا و قائما يحذر الآخرة و يرجوا رحمة ربه) [1] .

آن انسان مشرك و فراموشكار و متلون و گمراه و گمراه كننده كجا و اين انسان بيدار دل و نوراني و با صفا كه در دل شب كه چشم غافلان در خواب است پيشاني بر درگاه دوست گذارده و با خوف و رجاء او را مي خواند، كجا؟!

«قانت» از ماده «قنوت» به معني ملازمت اطاعت توأم با خضوع است.

«آناء» جمع «انا» (بر وزن صدا و فنا) به معني ساعت و مقداري از وقت است.

تكيه روي ساعت شب به خاطر آن است كه در آن ساعات حضور قلب بيشتر و آلودگي به ريا از هر زمان كمتر است.

مقدم داشتن ساجدا بر قائما به خاطر آن است كه سجده مرحله بالاتر از عبادت است و مطلق بودن رحمت و مقيد نشدن آن به آخرت دليل بر وسعت رحمت الهي و شمول آن نسبت به دنيا و آخرت است.



[ صفحه 127]



در حديثي كه در علل الشرايع از امام باقر عليه السلام و همچنين در كتاب كافي از آن حضرت نقل شده مي خوانيم: كه آيه فوق (امن هو قانت اناء الليل) به نماز شب تفسير شده است. [2] .

روشن است اين تفسير مانند بسياري از تفاسير ديگر كه در ذيل آيات مختلف قرآن بيان شده از قبيل مصداق روشن است و مفهوم آيه را محدود به نماز شب نمي كند.

در دنباله ي آيه پيامبر را مخاطب ساخته مي فرمايد: «بگو آيا كساني كه مي دانند با كساني كه نمي دانند يكسانند»؟! (قل هل يستوي الذين يعلمون و الذين لا يعلمون).

نه يكسان نيستند «تنها صاحبان فكر و مغز متذكر مي شوند» (انما يتذكر اولوا الالباب).

گرچه سؤال فوق سؤالي است وسيع و گسترده، و مقايسه اي است آشكار ميان آگاهان و ناآگاهان، و عالمان و جاهلان، ولي نظر به اين كه قبل از ذكر اين سؤال، سؤال ديگري در مورد نابرابري مشركان با مؤمنان شب زنده دار مطرح شده، سؤال دوم بيشتر به همين مسأله اشاره مي كند، يعني آيا كساني كه مي دانند يعني با آن مشركان لجوج و كوردل اين مؤمنان پاك و روشن ضمير و مخلص كه از اين واقعيت روشن آگاه نيستند مساويند؟ [3] .