(الصابرين و الصادقين و القانتين و المنفقين و المستغفرين بالاسحار)

«آنها كه (در برابر مشكلات و در مسير اطاعت و ترك گناه) استقامت مي ورزند، و آنها كه راست مي گويند و (در برابر خداوند خضوع مي كنند و (در راه او) انفاق و در سحرگاهان استغفار مي نمايند.»

در اين آيه و آيه قبلش پرهيزگاران را كه در آيه قبل از آن، مشمول نعمت هاي بزرگ جهان ديگر بودند، معرفي مي كند و شش صفت ممتاز آنان را بر مي شمرد:

1 - آنان با تمام دل و جان متوجه پروردگار خويشند و ايمان، قلب آنها را روشن ساخته و به همين دليل در برابر اعمال خود، به شدت احساس مسئوليت مي كنند و از كيفر گناهان خويش بيمناكند، از او تقاضاي آمرزش و نجات از دوزخ مي كنند (فاغفر لنا ذنوبنا و قنا عذاب النار).



[ صفحه 113]



2 - در كارها صبر و استقامت و پشتكار دارند، و در برابر حوادث در مسير اطاعت پروردگار و در برابر ترك گناه و به هنگام پيش آمدن شدايد و گرفتاري هاي فردي و اجتماعي، ايستادگي و مقاومت به خرج مي دهند (الصابرين).

3 - راستگو و درست كردارند و آنچه كه در باطن به آن معتقدند در ظاهر به آن عمل مي كنند و از نفاق و دروغ و تقلب و خيانت به دورند (و الصادقين).

4 - در راه بندگي و عبوديت خدا، خاضع و فروتن هستند و بر اين كار، مداومت دارند (و القانتين).

5 - نه تنها از اموال، بلكه از تمام مواهب مادي و معنوي كه در اختيار دارند در راه خدا انفاق مي كنند و به اين وسيله دردهاي اجتماعي را هم درمان مي بخشند (و المنفقين).

6 - به هنگام سحر و آخر شب، يعني آن هنگامي كه آرامش و صفاي خاصي همه جا را فرا گرفته، در آن هنگام كه غافلان و بيخبران در خوابند و غوغاي جهان مادي فرو نشسته و طبعا توجه خاصي كه به ارزش هاي اصل هستي در سر مردان خدا و قلب زنده دلان پيدا مي شود، به ياد خدا به پا مي خيزند و در پيشگاه با عظمتش، استغفار و طلب آمرزش مي كنند، و محو پرتو نور و جلال پروردگار مي شوند و با تمام ذات وجودشان زمزمه توحيد دارند (و المستغفرين بالاسحار).

از امام صادق عليه السلام در تفسير اين آيه نقل شده كه فرمود: كسي كه در نماز «وتر» هفتاد بار بگويد « استغفر الله ربي و اتوب اليه» و تا يك سال بر اين عمل مداومت كند، خداوند او را جزو استغفار كنندگان در سحر (المستغفرين بالاسحار) قرار مي دهد و حتما او را مشمول عفو خود مي سازد.



[ صفحه 114]



سحر چيست؟

واژه «سحر» (بر وزن بشر) در اصل به معني پوشيده و پنهان بودن است و چون در ساعات آخر شب، پوشيدگي خاصي بر همه چيز حكومت مي كند، نام آن سحر گذاشته شده است، لغت سحر (بر وزن شعر) نيز از همين ماده است زيرا شخص ساحر دست به كارهايي مي زند كه اسرار آن از ديگران پوشيده و پنهان است عرب به ريه و شش نيز گاهي سحر (بر وزن بشر) مي گويد و اين هم به خاطر پوشيده بودن درون آن مي باشد.

چرا در اوقات شبانه روزي، تنها به وقت سحر اشاره شده است در حالي كه استغفار و بازگشت به سوي خدا در همه حال مطلوب است؟ اين براي آن است كه سحر به خاطر آرامش و سكوت و تعطيل كارهاي مادي، و نشاطي كه بعد از استراحت و خواب به انسان دست مي دهد، آمادگي بيشتري براي توجه به خداوند به او مي بخشد و اين معني را به آساني با تجربه مي توان دريافت، حتي بسياري از دانشمندان براي حل مشكلات علمي از آن وقت استفاده مي كردند؛ زيرا چراغ فكر و روح انسان در آن وقت از هر زمان پرفروغ تر و درخشان تر است و از آن جا كه روح عبادت و استغفار، توجه و حضور دل مي باشد، عبادت و استغفار در چنين ساعتي از همه ساعات گرانبهاتر است. [1] .