اين بنا در ميدان نقش جهان اصفهان روبروي بناي «عالي قاپو» واقع شده است. در سال 1011 هـ.ق. به امر «شاه عباس اول» به جاي مسجد خرابه اي كه وجود داشته بنا گرديده است.

«شاه عباس» اين مسجد را براي نمازگزاري «شيخ لطف الله» پدرزن خود اختصاص داد و به همين نام معروف گرديد.

كتيبه بالاي در ورودي به نام شاه عباس و به خط رقاع از علي رضا عباسي است. در طرفين در ورودي دو سكوي سنگ مرمر موجود و در چوبي مسجد يك پارچه از چوب بوده و به قطر 10 سانتي متر مي باشد. دالان مسجد از كاشي هاي هفت رنگ تزيين يافته، در ورودي شبستان مسجد از چوب با قاب هاي هندسي است. صحن زير ابتدا به چهار و بعد به هشت قسمت تقسيم مي گردد كه به وسيله پيچ هاي فيروزه اي شكل از يكديگر جدا شده اند. تزيينات ازاره مسجد از كاشي هاي هفت رنگ و بقيه از كاشي هاي معرق فوق العاده زيبا كه بهترين نمونه آن در محراب مشاهده مي گردد ساخته شده. طرفين محراب عبارت «عمل حقير فقير محتاج به رحمت خدا، محمدرضا ابن استاد حسين بنا اصفهاني 1028) نوشته شده. در صحن زير گنبد مربع شكل 24×24 متر مي باشد. كتيبه زير گنبد به خط علي رضا عباسي و مورخ 1025 هـ.ق. است. در زير گنبد شبستاني است كه در وسط آن چهار ستون مدوّر ديده مي شود و در حقيقت نگاه دارنده بنيان گنبد مي باشد. در سال هاي اخير تعميرات مفصل تري در اين بنا به عمل آمده است [1] .



[ صفحه 58]



مسجد شيخ لطف الله اصفهان كه هم چون گوهر در تاريخ معماري ايران مي درخشد واقع در شرق ميدان امام روبروي عمارت زيباي عالي قاپو است.

اين مسجد بر روي خرابه هاي مسجدي قديمي به امر شاه عباس اول در قرن يازدهم (تاريخ ساخت: 1012-1028هـ.ق) هجري قمري به منظور تجليل از مقام شامخ شيخ لطف الله عاملي ساخته شده است.

تاريخ اتمام اين بناي باشكوه و نام معمار آن استاد محمد رضا بنّا اصفهاني در دو لوحه كوچك در داخل محراب به خط نستعليق سفيد بر زمينه كاشي لاجوردي آمده است معمار هنرمند مسجد مشكل اختلاف جهت قبله و سردر بنا را با دو چرخش نامحسوس به گونه اي طي مي كند كه شخص وقتي وارد شبستان زير گنبد مي شود محراب درست رو به رويش قرار دارد اين تغيير جهت از بيرون مسجد هم ناپيدا است زيرا گنبد دايره شكل و بدون گلدسته فاقد جهت است.

گنبد كوتاه مسجد همچون پياله چيني واژگوني است با قطر 12 متر كه سنگيني بارش را بر دوش ديوارهاي قطور 170 سانتي متري نهاده است. سطح داخلي گنبد را كاشي معرق با رنگ هاي روشن سفيد، طلايي، زرد، حنايي، شيري و قهوه اي پوشانده است.

در ميانه گنبد خورشيد زريني قرار دارد كه انوار درخشانش را تا كرانه هاي گنبد مسجد پراكنده است. اين مسجد بر خلاف ساير مساجد فاقد صحن است و گنبد آن نيز مناره ندارد.

به همين دليل براي تعبيه نور زير گنبد، معمار بنّا يكي ديگر از مهارت هاي چشم گير خود را در تأمين و تقسيم نور به كار برده است دور تا دور ساقه گنبد و در بالاي هشت طاق نماي زيبايي كه گنبد را بر فراز چهار طاق اصلي نگه مي دارد، شانزده جفت پنجره مشبك قرار دارد كه فضاهاي پر و خالي نقوش اسليمي هاي در هم تنيده آن به دليل دوپوش بودن، نور مستقيم را شكسته و به آرامي به سطح داخلي گنبد باز مي تاباند.



[ صفحه 59]



اين فضاي سحرانگيز هر بيننده اي را مسحور كرده به اعجاب وامي دارد.

طرح ساخت اين مسجد هم زمان با اجراي نقشه چهارباغ و باغ هزار جريب به مرحله اجرا درآمد و هجده سال به طول كشيد.

بناي اين مسجد به بلندي 6 پله سنگي از زمين بلندتر است كه سردر كاشي كاري بسيار ظريفي دارد. نكته استثنايي بودن اين مسجد بر همه شاه كارهاي ديگر، عدم صحن و مناره است كه در تمامي مساجد اسلامي جزء لاينفك بناست.

گنبد بر اثر تزييناتي كه از زمينه كرمي با نقش و نگارها يي به رنگ آبي سير تشكيل مي شود نظر هر بيننده اي را به خود جلب مي كند.

بلنداي اين گنبد يك جداره اي آن اندازه است كه بتواند در كنار ميدان خودنمايي كند و بر فضا مسلط باشد.

كتيبه هاي نفيس به قلم عليرضا عباسي و طره هاي سردر درون گلدان مرمرين در نوع خود بي نظير هستند. كاشي كاري بقيه گنبد از طاق رومي هايي تشكيل شده كه هريك شامل گل و بوته هاي زيبايي است كه اين گل و بوته ها در پارچه بافي هم به كار رفته است.

روشنايي اين مسجد بسيار قابل توجه است، در اطراف گنبد به فواصل منظم پنجره هاي شانزده گانه معرق و مشبك در قطر گنبد تعبيه شده كه به وسيله پنجره هاي گچ بري از داخل و خارج مسدود مي شود و نور را از هر طرف كه مي تاباند جلوه اي خاص به نقاشي هاي سقف مي دهد. معماري محراب اثر الهامي دارد و داراي حالت ويژه اي است كه عبادت را به ياد مي آورد.

اين همه شكوه و جلال، هنر استاد حسين بنّاي اصفهاني است، درون اين محراب كتيبه اي وجود دارد كه متن آن بدين شرح است: «عمل فقير حقير، محتاج به رحمت خدا محمدرضا ابن استاد حسين بنّاي اصفهاني 1028)



[ صفحه 60]



در جلو مسجد حوض هشت گوش بسيار زيبايي وجود داشته كه پيوسته لبريز از آب بوده و اين حوض را در اواخر دوره قاجاريه خراب كردند.