پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله در سر راه خود به مدينه (هنگام هجرت) براي اين كه مردم جايگاهي براي پرستش داشته باشند، سنگ بناي مسجد «قبا» را گذاشت. هنگامي كه پيامبر به مدينه رسيد مسجد خود را به زودي در «مِربَد» بنياد نهاد و خود براي تشويق مهاجران و انصار به كوشش و تندكاري، به كار كردن پرداخت. پيامبر صلي الله عليه و آله در اين مسجد به ياران خويش دانستني هاي ديني و دنيايي مي آموخت [1] .

اين مسجد از نخستين مراكز علمي در تاريخ اسلام است كه به وسيله پيامبر صلي الله عليه و آله و پس از هجرت آن حضرت به مدينه در سال اول اقامت وي در آن شهر بنياد گرديد. مسجدالنّبي به مرور ايام و گذشت زمان دست خوش پاره اي تحولات و اصلاحات شد تا سرانجام به صورتي كه اكنون مشاهده مي شود در آمد.



[ صفحه 49]



مسجد مطهّر نبوي در شهر مدينه را مي توان به عنوان نخستين پايگاه علمي يا دارالعلم اسلامي به شمار آورد، خاصّه آن كه بنيانگذار اين مسجد استاد استادان و پيام آور دانش و معرفت حضرت محمّد صلي الله عليه و آله بود، كسي كه آداب دين و دانش را به شيفتگان و جويندگان حق آموخت و آنان را به طلب دانش فرا خواند و كاخ رفيع تمدن درخشان اسلامي را، بنياني كه با گذشت زمان و طي دوران هم چنان باليده و از پرتو بركت كتاب مبين و اعجاز انگيزي كه اين پيامبر بزرگوار از سوي خداي خود به عنوان برنامه دين و دنيا بر بشريت عرضه كرد بارور شد و آن چه را كه از قول و فعل و تقرير آن حضرت راهبر و مقتداي پير دانش گرديد همه و همه مفسر علمي آيات رسا و زندگي سازي بود كه در قرآن كريم الهي گردآوري و بر جهانيان عرضه گرديد [2] .

مسجدي است در وسط مدينه كه پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله پس از هجرت به اين شهر آن را بنا فرمود. سپس در طول تاريخ بارها تجديد بنا شد و توسعه يافت. مرقد مطهر پيامبر صلي الله عليه و آله در آن جا قرار دارد و نيز منبر و محراب و روضه شريف كه در آن جا نماز مي گزارد. پيامبر اكرم مي فرمود: «ما بين قبري و منبري روضة من رياض الجنه» بين قبر و منبر من باغي از باغ هاي بهشت است.

مسجدي كه پيامبر اسلام و اصحاب ساختند بسيار كوچك بود ولي با تغييرات و توسعه هايي كه در طي قرون مختلف به عمل آمد تا سال 1370 هجري قمري به 10303 متر مربع رسيد. در سال هاي 1370 تا 1375 هجري قمري نيز دولت عربستان با هزينه اي معادل 55 ميليون ريال سعودي به اصلاحاتي اساسي و توسعه اي جديد دست زد كه در نتيجه مساحت كل مسجد به 16326 مترمربع رسيد.



[ صفحه 50]



اين مسجد در سال 1375 داراي 706 ستون و 189 طاق نما و 9 در و 44 پنجره بوده است [3] .