از اسباب حضور قلب - كه اكثر علما به آن اشاره كرده اند - اهتمام و اهميت دادن آدمي به نماز است، چرا كه يكي از امور فطري آن است كه قلب، به امور مهم توجه مي كند؛ چنان كه در زندگي خود، آن چه براي ما پر اهميت و مهم جلوه كند، طريقه ي برخورد با آن هم جدي است.

لذا نماز هم به هر مقدار در نظر نمازگزار مهم جلوه كند، به همان تناسب توجه و حضور قلب در نماز به وجود مي آيد. در اين باره عارف بزرگ ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي - رحمة الله عليه - مي گويد:

حضور قلب سببش همت آدمي است، زيرا قلب، تابع همت بوده و اگر همت نماز باشد، قلبت هم نزد نماز حاضر خواهد بود و اگر همتت در پي چيز ديگري بوده است، قلبت هم غافل از نماز و نزد آن چيز خواهد بود، چون خداوند براي هيچ كس دو قلب قرار نداده است و براي احضار قلب نزد نماز، جز اين كه همتت را متوجه نماز سازي، راه



[ صفحه 96]



ديگري نيست و همت انسان متوجه امري مي شود كه چيزي (نياز) در آن گمان داشته باشد و آن را مايه ي سعادت خود بداند و لذا حضور قلب در نماز، تابع ايمان انسان به حقيقت نماز و اين كه نماز از همه ي اعمال بهتر و برتر است مي باشد و آن كس كه به اين حقيقت اعتقاد داشته باشد كه نماز معراج او است، مسلما هم و غمش جملگي نزد آن نماز خواهد بود و هيچ چيز ديگري نمي تواند او را از اين عمل باز دارد و كسي كه همتش در پي نماز باشد قلبش هم نزد نماز خواهد بود و هر اندازه كه همت انسان بيشتر باشد قلبش هم بيشتر نزد نماز خواهد بود و هر اندازه كه همت انسان بيشتر باشد غفلتش از غير نماز بيشتر خواهد بود. [1] .

از بيان كامل ميرزا جواد آقا ملكي تبريزي قدس سره معلوم مي گردد، كسي كه نماز را سربار خود و يك تكليف طاقت فرسا مي پندارد به اهميت نماز پي نبرده است، چرا كه هيچ احساس نيازي به نماز ندارد و در نتيجه آن كه قلب خود را در نماز متوجه امور مورد نياز و مهم مي سازد، از حضور قلب در محضر خداوند غافل و ساهي مي گردد.

به همين جهت است كه سال ها نماز مي خوانيم، اما اثري از آن را در خود نمي بينيم و هنوز (ان الصلاة تنهي عن الفحشاء و المنكر)؛ [2] را تجربه نكرده ايم، چرا كه هنوز به نماز به عنوان يك عامل بازدارنده از فسادها و اسارت هاي نفساني معتقد نيستيم.



[ صفحه 97]



اگر بخواهيم در نماز حضور قلب پيدا كنيم، بايد اهميت عبادت را به قلب تفهيم و تلقين كنيم و اين ممكن نيست مگر به فهميدن فوايد و اسرار و حقايق نماز كه در مباحث بعدي مطرح خواهد شد.